KURDPLAT

کۆمپانیاکانی دانەگاز و هیلالی ئیماراتی 8 مانگ زووتر لە وادەی تەواوکردنی، توانیویانە پڕۆژەی پەرەپێدانی کێڵگەی کۆرمۆر کە بە KM250 ناسراوە، تەواو بکەن. بەوپێیەش ئاستی بەرهەمهێنانی گازی سرووشتیی کێڵگەکەیان لە رۆژانە 500 ملیۆن پێی سێجاوە بۆ 750 ملیۆن پێی سێجا بەرزکردووەتەوە.

پڕۆژەکە نزیکەی 1.1 ملیار دۆلاری تێچووە و لە چەندین سەرچاوەی دارایی جیاوازەوە سەرمایەکەی دابینکراوە.

بەپێی راگەیێندراوی دانەگاز، زیادبوونی توانای بەرهەمهێنانی کێڵگەی كۆرمۆر یارمەتیدەر دەبێ بۆ زیادکردنی بەرهەمهێنانی کارەبا و دەبێتە پشتیوانێکی گەورەش بۆ گەشەپێدانی کەرتی پیشەسازی لە هەرێمی کوردستان، بەتایبەتی یارمەتیدەر دەبێ بۆ پڕۆژەی (رووناكی)ی حکومەتی هەرێمی کوردستان تایبەت بە دابینکردنی کارەبای 24 كاژێرى.

کۆمپانیای دانەگاز لە راگەیێندراوێکدا دەڵێ، سەرمایەی پڕۆژەی پەرەپێدانی کێڵگەی کۆرمۆر لەلایەن بانکی شاريقە، کۆمپانیای دارایی گەشەپێدانی نێودەوڵەتیی ئەمریکا و 350 ملیۆن دۆلار بۆندى مسۆگەرکراوی کۆمپانیای پێرل پترۆليۆم دابینکراوە، بە واتایەکی دیکە کۆمپانیای پێرڵ پێترۆڵیۆم کە زیاترین پشکی بۆ دانەگاز و کۆمپانیای هیلال دەگەڕێتەوە بۆ تەواوکردنی پڕۆژەکە لە ریگەی خستنەڕووی قەواڵەی داراییەوە لە بازاڕی سەرمایە 350 ملیۆن دۆلاری قەرزکردووە.

لە قۆناخی جێبەجێکردنی پڕۆژەکەدا زیاتر لە 10 هەزار کەس کاریان کردووە و زیاتر لە 6000 تۆن ئاسن و 6.2 ملیۆن کاژمێری كاركردنى مرۆڤى تێدا تۆمارکراوە، ئەوەش وایکرد کە پڕۆژەکە ببێتە یەکێک لە گەورەترین پڕۆژەکانی ژێرخان کە تاوەکو ئێستا لەلایەن کەرتی تایبەتەوە لە عێراق جێبەجێکراوە.

مەجید جەعفەر، سەرۆکی جێبەجێکاری کۆمپانیای کرێسنت پێترۆلیۆم لەبارەی ئەو هەنگاوەوە دەڵێت، "ئەم دەستکەوتە تیشک دەخاتە سەر بەردەوامیی پابەندیمان بۆ هەرێمی کوردستانی عێراق. هەروەها توانای ئێمە نیشان دەدات بۆ بەكاربردنى سەرچاوە بەرفراوانەکانی وزەکەی. دروستکردنی هەلی کار و بەرزکردنەوەی خزمەتگوزارییە ناوخۆییەکان، و دابینکردنی وزەی پاکتر و متمانە پێکراوتر بۆ هەرێم و وڵاتەكه."

ریچارد هال، بەڕێوەبەری جێبەجێکاری دانە گازیش بەبۆنەی تەواوکردنی پڕۆژەکە دەڵێت: "تەواو کردنی پرۆژەی KM250 پێش وادەی خۆی، سەركەوتنێکی گەورەیە بۆ دانەگاز. ئەمە نیشانی دەدات کە لە رێگەی بەڕێوەبردنێکی چالاکەوە توانایمان پرۆژەکە له نەبوونی بەڵێندەرى سەرەكى بەرەوپێشەوە ببه‌ين. "

پڕۆژەی KM250 خواستی نێوخۆیی هەرێمی کوردستان بۆ گازی سرووشتی دابیندەکات و دەکرێ زیادەی گازەکەش لە داهاتوودا بۆ ناوچەکانی دیکە هەناردەبکرێ.

جگە لە بەرهەمهێنانی گازی سرووشتی، لەو پڕۆژەیەدا رۆژانە 7 هەزار بەرمیل گازی شلی کۆندێنسەیت و 460 تۆن گازى (LPG)ـی بۆ بەکارهێنانی ماڵان بەرهەم دێت. ئەوەش تەواوکەری بەرهەمی ئێستای رۆژانە 15 هەزار و 200 بەرمیل گازی کۆندێنسەیت و 1070 تۆن گازی LPG ـی پێشتری کێڵگەی کۆرمۆرە.

لە ساڵی 2024، کۆمپانیای دانه گاز و کریسنت پترۆڵیەم پڕۆژەی پەرەپێدانی KM250یان گرتەئەستۆ و سەرەڕای چەندین جار هێرشی درۆنی و مەترسی دیکە زووتر لە وادەی خۆی جێبەجێکرا.

کۆنسێرتیۆمی پێرڵ پێترۆڵیەم کە لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان گرێبەستی هەیە لە کێڵگەی کۆرمۆر 35٪ـی پشکەکانی بۆ کۆمپانیای دانەگاز و 35٪ـی دیکەشی بۆ کۆمپانیا هیلال دەگەڕێتەوە.

هەریەکە لە کۆمپانیاکانی (MOL)ـی هەنگاری و ((OMVـی نەمسایی و (RWE)ـی ئەڵمانیش هەر کامەیان 10٪ـی پشکی کۆنسێرتیۆمەکەیان بەدەستەوەیە.

ئەنجوومەنی مافەکانی مرۆڤی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان بڵاویکردەوە، 14 وڵاتیان هەڵبژارد بۆ بوونە ئەندام لە ئەنجوومەنەکەیان و یەکێک لەو وڵاتانەی عێراقە.

ئەنجوومەنی مافەکانی مرۆڤی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان لە ئێکس بڵاویکردەوە، "کۆمەڵەی گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان عێراقی وەکو ئەندامێک لە ئەنجوومەنی مافەکانی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ سێ خول هەڵبژارد، کە لە 1ی کانوونی دووەمی 2026ـەوە دەستپێدەکات".

بە گوێرەی ئەنجوومەنەکە، جگە لە عێراق 13 وڵاتی دیکەش بۆ ئەندام بوون هەڵبژێردراون کە ئەوانەیش ئەنگۆلا، چیلی، ئیکوادۆر، میسر، ئیستۆنیا، هیندستان، ئیتاڵیا، مەوریتانیا، پاکستان، سلۆڤینیا، ئەفریقای باشوور، بەریتانیا و ڤێتنامن. ئاماژەی بەوەش کردووە، ئەو 14 ئەندامە تاوەکو کۆتایی ساڵی 2028 لە کارەکانیان بەردەوام دەبن.

193 وڵات ئەندامی نەتەوە یەکگرتووەکانن ،کە 47یان دەتوانن لە یەک کاتدا ببنە ئەندامی ئەنجوومەنەکە.

ئەندامبوون لە ئەنجوومەنەکە بە شێوازی خولە نەوەک هەمیشەیی. لە یەک کاتدا 13 وڵاتی ئەفریقایی، 13ی پاسفیکی ئاسیا، 8ی ئەمریکای لاتین و کاریبی، حەوت لە رۆژئاوای ئەورووپا و شەش لە رۆژهەڵاتی ئەورووپا دەتوانن بۆ سێ خول ببنە ئەندام و پاشان پێویستە لانیکەم خولێک ئەندامیەتی بۆ وڵاتانی دیکەی ناوچەکانیان چۆڵ بکەن.

ساڵانە یەکجار هەڵبژاردن لەنێو کۆمەڵەی گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ئەندامبوون لە ئەنجوومەنەکە دەکرێت. وڵاتەکان لەلایەن گرووپە ناوچەییەکانی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بەربژێر دەکرێن.

نەتەوە یەکگرتووەکان بەسەر پێنج گرووپی ناوچەییدا دابەش بووە کە ئەوانیش گرووپی ئەفریقا، گرووپی ئاسیا پاسفیک، گرووپی ئەمریکای لاتین و دەریای کاریبی، گرووپی رۆژهەڵاتی ئەورووپا و گرووپی رۆژئاوای ئەورووپا.

دوای ئەوەی وڵاتێک لەلایەن یەکێک لەو پێنج گرووپانەوە بەربژێر دەکرێت، ئەوا دەبێت 97 دەنگ لە 193 ئەندامەکەی نەتەوە یەکگرتووەکان بەدەستبهێنێ.

مەرجێکیش هەیە بۆ بوونە ئەندام لە ئەنجوومەنەکە، ئەویش پەیڕەوکردنی بڕیارنامەی 60/251. بڕیارنامەکە دەڵێت، "ئەندامانی هەڵبژێردراو بۆ ئەنجوومەنەکە پێویستە خاوەنی بەرزترین ئاستی پاڵپشتیکردن و پاراستنی مافەکانی مرۆڤ بن".

دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، ئەگەر بزووتنەوەی حەماس پابەندی بەشەکەی خۆی نەبێت لە رێککەوتنی ئاگربەست، ئەوا رێگە بە بنیامین نەتەنیاهوو، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل دەدات دەست بە ئۆپەراسیۆنی سەربازی لە غەززە بکاتەوە و گوتی، هێزەکانی ئیسرائیل "هەر کە من وشەکە بڵێم" دەتوانن بگەڕێنەوە سەر شەقامەکان.

رۆژی چوارشەممە 15-10-2025 سەرۆکی ئەمریکا گوتی: "ئەوەی لەگەڵ حەماس روودەدات، بەخێرایی چارەسەر دەکرێت."

لێدوانەکانی ترەمپ لە کاتێکدایە کە ئیسرائیل، حەماس بەوە تۆمەتبار دەکات پابەندی رێککەوتنەکە نەبووە بۆ رادەستکردنەوەی بارمتەکان، چ زیندوو و چ مردوو، وەک بەشێک لە رێککەوتنێک بۆ کۆتاییهێنان بە جەنگ لە غەززە.

ئەمەش تووڕەییەکی زۆری لە ئیسرائیل دروستکردووە و دەسەڵاتداران بە نەتەوە یەکگرتووەکانیان راگەیاندووە، ئەو کاروانە هاوکارییە مرۆییانەی چاوەڕوان دەکرا رێگەیان پێبدرێت بچنە نێو غەززە، کەم دەکرێنەوە یان دوادەخرێن بەهۆی ئەو ژمارە کەمەی بارمتە کوژراوەکان کە رادەستکراونەتەوە. بەڵام تاوەکو ئێستا، ئاگربەستە ناسکەکە بەردەوام بووە.

خاڵی 4ـی پلانە ئاشتییە 20 خاڵییەکەی ترەمپ دەڵێت، "لە ماوەی 72 کاژێردا لەدوای قبووڵکردنی ئەم رێککەوتنە لەلایەن ئیسرائیلەوە، دەبێت هەموو بارمتەکان، زیندوو و مردوو، بگەڕێنرێنەوە."

تاوەکو بەرەبەیانی رۆژی چوارشەممە، هەر 20 بارمتە زیندووە ئیسرائیلییەکە گەڕێندرابوونەوە. بەڵام حەماس تەنیا رووفاتی چوار کەسی رادەستکردبووەوە و سوپای ئیسرائیلیش دەڵێت، یەکێکیان تەرمی بارمتەیەکی ئیسرائیلی نییە.

سەرچاوەیەکی ئاگادار رۆژی چوارشەممە بە سی ئێن ئێنی گوت، چاوەڕوان دەکرێت ئەمشەو رووفاتی چوار بۆ پێنج کەسی دیکە بگەڕێنرێنەوە.

ترەمپ ئاماژەی بەوەکرد کە رزگارکردنی بارمتە زیندووەکان گرنگ بوو و گوتی: "دەرهێنانی ئەو 20 بارمتەیە خاڵی لە پێشینە بوو."

ترەمپ پێشتر هۆشداریدابوو کە دەبێت حەماس چەک دابنێت ئەگینا "ئێمە چەکیان دەکەین." پلانە 20 خاڵییەکەی باس لە داهاتوویەک دەکات کە تێیدا حەماس رەزامەند دەبێت هیچ رۆڵێکی لە بەڕێوەبردنی غەززەدا نەبێت، کە دەبێت چەک بکرێت و لەژێر چاودێریی سەربەخۆدا بێت.

ترەمپ بە سی ئێن ئێنی گوت، حەماس "دەچێتە نێو شار و گرووپە چەکدارە تووندوتیژەکان پاک دەکاتەوە." کاتێک پرسیاری لێکرا ئایا ئەگەری ئەوە هەیە حەماس فەڵەستینییە بێتاوانەکان بە مەرگ سزا بدات، گوتی: "لێکۆڵینەوەی لەسەر دەکەم. بۆمان دەردەکەوێت. رەنگە گرووپی چەکدار و زیاتریش بن."

کاتێک پرسیاری لێکرا چی روودەدات ئەگەر حەماس رەتی بکاتەوە چەک دابنێت؟ ترەمپ لە وەڵامدا گوتی: "بیری لێدەکەمەوە. ئیسرائیل هەر کە من وشەکە بڵێم دەگەڕێتەوە بۆ سەر ئەو شەقامانە."

سەرۆکی ئەمریکا هەروەها گوتی: "ناچاربووم رایانبگرم،" مەبەستی لە سوپای ئیسرائیل و حکومەتی نەتەنیاهوو بوو، گوتیشی: "گفتوگۆیەکی تووندم لەگەڵ بیبی کرد." [بیبی مەبەستی نەتەنیاهووە].

لەگەڵ ئەوەشدا، سەرۆکی ئەمریکا بە روونی هەستی بە گەشبینی دەکرد سەبارەت بە ئاسۆی درێژخایەنی ئاشتی، بەتایبەتی بە لەبەرچاوگرتنی پشتیوانیی بەهێزی وڵاتانی دیکەی ناوچەکە.

ئەو لەبارەی رێککەوتنی ئاگربەستەکەوە گوتی: "59 وڵات بەشێکن لەمە، دەیانەوێت ببنە بەشێک لە رێککەوتننامەکانی ئەبراهام. ئێستا ئێران چیدیکە کێشە نییە."

ترەمپ هەروەها گوتی، بەردەوامە لە کارکردن بۆ کۆتاییهێنان بە جەنگی رووسیا دژی ئۆکراینا و بڕیارە رۆژی هەینی ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی، سەرۆکی ئۆکراینا سەردانی کۆشکی سپی بکات.

چین دووپاتی دەکاتەوە، ئامادەیە لەو جەنگە بازرگانییەی ئەمریکا دەستی پێکردووە، "تاوەکو کۆتایی" شەڕ بکات، هاوکات رایگەیاند، دەرگای بۆ گفتوگۆ کراوەیە.

ئەمەش دوای ئەوە دێت کە دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، رۆژی هەینی سەپاندنی باجی گومرگیی نوێی بەسەر ئەو وڵاتەدا راگەیاند.

گوتەبێژی وەزارەتی بازرگانیی چین لە راگەیێندراوێکدا گوتی: "ئەگەر دەتانەوێت بجەنگن، ئەوا تاوەکو کۆتایی دەجەنگین. ئەگەریش ئارەزووی دانوستاندن دەکەن، دەرگامان کراوەیە."

رۆژی هەینی ترەمپ رایگەیاندبوو، ئەمریکا باجی گومرگی 100% لەسەر سەر هاوردەی چینی زیاد دەکات، کە لە یەکی تشرینی دووەم یان "پێش ئەو وادەیەش" جێبەجێ دەکرێت.

سەرۆکی ئەمریکا دەڵێت، ئەم هەنگاوە تووندە وەڵامێکە بۆ بڕیاری چین، کە بە گوتەی ترەمپ کۆتوبەندی "زۆر دوژمنکارانە"ی بەسەر هەناردەی کانزا دەگمەنەکانیدا سەپاندووە. واتە وایکردووە، کانزاکانی چین، ئاسان نەگەنە ئەمریکا.

چین گەورەترین بەرهەمهێنەری ئەو کانزایانەیە لە جیهاندا، کە بۆ چەندین پیشەسازی، پێویستییەکی بنچینەیین، وەک کەرتی دیجیتاڵی، ئۆتۆمبێل، وزە و تەنانەت چەکیش.

کانزا دەگمەنەکان

وەزارەتی بازرگانیی چین ئاماژەی بە چەندین گەڕی دانوستاندن کرد کە لەنێوان پەکین و واشنتندا لە دوای گەڕانەوەی ترەمپ بۆ کۆشکی سپی لە سەرەتای ئەمساڵدا کراون و جەختیکردەوە کە سیاسەتی هەڕەشەکردن و ترساندن لە بەرامبەر چین، سوودی نییە.

وەزارەتەکە لە راگەیێندراوەکەیدا دەڵێت: "ئەمریکا ناتوانێت لە یەک کاتدا داوای گفتوگۆ بکات و هەڕەشەی سەپاندنی کۆتوبەندی نوێش بکات. نابێت بەم شێوازە قسە لەگەڵ چین بکرێت."

گوتەبێژەکە روونیکردەوە، یاسا و رێکارە نوێیەکانی تەکنەلۆجیای پەیوەست بە کانزا دەگمەنەکانەوە، لە خواستی حکومەتی چینەوە سەرچاوەیان گرتووە بۆ باشتر کۆنترۆڵکردنی هەناردەکان. هەروەها دووپاتیکردەوە کە رێکارە نوێیەکان بە واتەی قەدەخەکردنی هەناردە نایەن.

گوتەبێژەکە باس لەوە دەکات، ئەو داواکارییانەی لە ئەمریکاوە بۆ کانزا دەگمەنەکانی دەکرێن، ئەگەر بە گوێرەی "مەرجەکان" بن، "وەک پێشوو مۆڵەتیان پێ دەدرێت و لە هەمان کاتدا پارێزگاری لە ئاسایشی زنجیرە پیشەسازییەکان و زنجیرەکانی دابینکردنی جیهانی و سەقامگیرییان دەکەین."

گفتوگۆی راستەوخۆ

ئەمریکا و چین چەندین گەڕی دانوستاندنیان کردووە بۆ نەهێشتنی گرژییە بازرگانییەکانی نێوانیان. دانوستاندنەکانی مانگی ئەیلوول لە مەدرید گەیشتنە رێککەوتنێک لەبارەی فرۆشتنی ئەپی تیکتۆک لە ئەمریکا، کە تا رادەیەک گرژییەکانی کەمکردەوە.

گوتەبێژە چینییەکە ئاماژەی بەو رێککەوتنە کرد بۆ دووپاتکردنەوەی ئامادەیی بەردەوامی چین بۆ گفتوگۆ.

هەروەها گوتی: "چوار گەڕی ئەم دواییەی دانوستاندنە ئابووری و بازرگانییەکان بە روونی دەریانخستووە کە چین و ئەمریکا دەتوانن لەسەر بنەمای رێزی هاوبەش و گفتوگۆی راستەوخۆ، چارەسەر بۆ کێشەکان بدۆزنەوە."

گوتەبێژەکە روونیکردەوە کە چین پێشوەختە ئەمریکای لە کۆتوبەندە نوێیەکانی سەر هەناردەی کانزا دەگمەنەکان ئاگادارکردووەتەوە. گوتیشی: "لە دوای دیداری مەدریدەوە، لایەنی ئەمریکی سوورە لەسەر سەپاندنی کۆتوبەندی نوێ بەسەر چیندا، کە زیانێکی زۆر بە بەرژەوەندییەکانی دەگەیەنێت و زیان بە کەشی دانوستاندنە ئابووری و بازرگانییەکانی نێوان هەردوو وڵات دەگەیەنێت."

زانایانی زانکۆی کامبریج رێگەیەکی نوێیان دۆزیوەتەوە بۆ دروستکردنی خانەی خوێنی مرۆڤ لە تاقیگەدا، بە شێوەیەک کە زۆر لەوە دەچێت کە بە سروشتی لەناو سکی دایکدا (لە کۆرپەلەدا) دروست دەبێت. ئەم دۆزینەوە گەورەیە دەتوانێت دەرگا بۆ چارەسەری نوێی نەخۆشییەکانی خوێن وەک شێرپەنجەی خوێن بکاتەوە.

چۆن ئەم کارەیان کرد؟

زانایان بنەخانەی (stem cells) مرۆڤیان بەکارهێناوە بۆ دروستکردنی پێکهاتەیەکی سێ رەهەندیی زۆر بچووک کە لە ئاوڵەمەیەکی زۆر سەرەتایی دەچێت. ناویان لەم پێکهاتانە ناوە "هیماتۆید". ئاوڵەمە قۆناخی سەرەتایی دروستبوونی کۆرپەلەیە لە دوای پیتاندنی هێلکە.

• ئەم پێکهاتە بچووکانە، دوای دوو هەفتە لە تاقیگەدا، خۆیان دەستیان بە دروستکردنی خوێن کرد.

• زانایێک دەڵێت: "ساتێکی زۆر سەرنجڕاکێش بوو کاتێک رەنگی سووری خوێن لەناو قاپەکەدا دەرکەوت، تەنانەت بە چاوی ئاساییش دەبینرا."

• سەیر لەوەدایە، ئەم پێکهاتانە جگە لە خوێن، خانەی لێدانی دڵیشیان دروست کرد، هەروەک چۆن لە کۆرپەلەیەکی راستەقینەدا روودەدات.

بۆچی ئەم دۆزینەوەیە گرنگە؟

ئەم کارە نوێیە چەندین سوودی گەورەی هەیە:

1. لێکۆڵینەوە لە نەخۆشییەکان: زانایان ئێستا دەتوانن لە نزیکەوە سەیری ئەوە بکەن کە چۆن نەخۆشییەکانی وەک شێرپەنجەی خوێن (لۆکیمیا) دروست دەبن و رێگەی چارەسەری باشتر بدۆزنەوە.

2. دروستکردنی خوێن بۆ نەخۆش: لە داهاتوودا دەتوانرێت خانەی هەر کەسێک بەکاربهێنرێت بۆ دروستکردنی خوێنێکی تایبەت بە خۆی. بەمەش کێشەی نەگونجانی خوێن و رەتکردنەوەی لەلایەن جەستەوە نامێنێت.

3. بەرهەمهێنانی خانەی بەرگری: ئەم رێگەیە دەتوانێت خانەی بەرگریی جەستە (T-Cell) بەرهەم بهێنێت، کە بۆ چارەسەری زۆر نەخۆشیی دیکە بەکاردێن.

4. تێگەیشتن لە سەرەتای ژیان: یارمەتیدەرە بۆ تێگەیشتن لەوەی کە چۆن ژیانی مرۆڤ لە سەرەتاوە دەستپێدەکات و خوێن چۆن دروست دەبێت.

ئەم دۆزینەوەیە وەک هەنگاوێکی گەورە دادەنرێت بەرەو چارەسەری پزیشکیی نوێ و یارمەتیدانی ملیۆنان کەس لە داهاتوودا.

ئەم توێژینەوەیەلە لە گۆڤاری Cell Reportsی ئەمریکی بڵاوکراوەتەوە.