KURDPLAT

رۆبین ئامۆریم، گەیشتە کارلینگتۆن بۆ دەستبەکاربوون وەک راهێنەری نوێی یانەی مانچێستەر یونایتد. راهێنەرێک کە هاتووە داروپەردووی یەکێک لە گەورەکانی ئەورووپا، لەسەردەمی رووخانیدا، بونیاد بنێتەوە.

ئامۆریمی 39 ساڵان، گەیشتە مانچێستەر، بۆ شوێنگرتنەوەی تێن هاگ، ئەو راهێنەرەی هێندەی رووخاندی، هێندەی بونیادنەنا لە یانەکەدا.

ئامۆریم تاوەکو کۆتاییهاتنی ئەم گەڕەی یارییە نێودەوڵەتییەکانی کات لەبەردەستدایە، تاوەکو هەندێک لە وردەکارییەکان لەبارەی یانە نوێیەکەیەوە شارەزا ببێت، بەرلەوەی یاریزانەکانی لە گەشتە نێودەوڵەتییەکە بگەڕێنەوە و مەشقەکانیان دەستپێبکەنەوە و دواتریش ئەو لە کۆنگرەی رۆژنامەڤانیی پێش یاریی بەرامبەر ئیپسویچ تاون لەبەردەم میدیاکاندا دەربکەوێت.

کاروانی ئامۆریم وەک راهێنەر لە ئاتلێتکۆ کاسا بییا دەستیپێکردووە، بەڵام وەرزێک مانەوەی ئەو لەگەڵ براگا، سەرنجی بەرپرسانی سپۆرتینگی بۆ ئەو راکێشا و کاتێک ساڵی 2020 مەشقدانی ئەو یانەیەی وەرگرت، بازێکی گەورەی بەیانەکەدا.

ئامۆریم یەکێکە لەو راهێنەرە دەگمەنانەی توانییان مۆنۆپۆڵی دوو جەمسەری پۆرتۆ و بێنفیکا بەسەر خولی پۆرتوگالیدا بشکێنن و هەر لە یەکەم وەرزی دەرکەوتنی لەگەڵ یانەکەدا، سپۆرتینگی گەیاندەوە سەر سەکۆی نازناوی خولی پۆرتوگال. وەرزی رابردووش هەمان دەستکەوتی دووبارە کردەوە و ئیدی لەوێوە روون بووەوە کە تۆپی پێی پۆرتوگال، راهێنەرێکی نموونەیی دیکەی بەرهەمهێناوە.

عاشقی پیکی بلایندەرز

ئامۆریم ئاشکرایکردووە، 'خوپێوەگرتوو'ی زنجیرەی تەلەڤزیۆنیی پیکی بلایندەرزە کە باس لە چیرۆکی گرووپێکی مافیایی ئینگلتەرا دەکات. ئەو بەهاوڕێکانی گوتووە شێت و شەیدای ئەو زنجیرەیەیە.

ئامۆریم ئەوەشی ئاشکراکردووە کە پێشتر سەردانی پزیشکی دەروونیی کردووە بۆئەوەی هاوکاریی بکات لە 'خۆکۆنترۆڵ'کردن لە کاتی تووڕەییدا، چونکە وەکئەو گوتویەتی، "لەکاتی یارییەکاندا و لە کاتی تووڕەییدا، ناتوانێت جەستەی خۆی کۆنترۆڵ بکات".

نهێنیی تووڕەییەکەی ئامۆریم، بۆ منداڵیی ئەو دەگەڕێتەوە. چونکە لە تەمەنی شەش ساڵیدا، جیابوونەوەی دایک و باوکی لەیەکدی بینیوە و ئەو لەلایەن ئانابێلای دایکییەوە گەورەکراوە.

خۆی گوتویەتی کە هەژارییەکی زۆری بینیوە، دایکی، ئەو و براکەی بە 'قەراخە نان' گەورەکردووە.

ڤێرجیلیۆ، باوکی ئامۆریم باسی ئەو رۆژانەی کردووە کە لە هاوژینەکەی جیابووەتەوە، ئەو دەڵێ، "پاش جیابوونەوەمان، گۆڕینی کەشی ماڵەکە بۆ کوڕەکان زۆر گرنگبوو. رۆبن لە قوتابخانەیەک دەیخوێند کە لەگەڵ ئارامییەکەیدا راهاتبوو، کاتێک قوتابخانەکەی گۆڕی، رووبەڕووی گاڵتەپێکردن بووەوە لەلایەن هاوڕێکانی، ئەوەش زۆر ئازاری دەدا".

ئەو زیاتر دەڵێ، "هاوڕێکانی بۆیە گاڵتەیان پێدەکرد، چونکە ئەو زیاتر حەزی لە خواردنەوەی ئاو بوو لە بری خواردنەوە گازییەکان".

ئەو پەسندییەی ئاو بەسەر خواردنەوە گازییەکاندا، دواجار بووە هۆکاری سەرکەوتنی رۆبین، چونکە ئەو دەستیکرد بەیاریکردن و دواتر یانەی پیلینتێسی، گرێبەستی لەگەڵدا کرد و تاوەکو 2008 لەو یانەیە مایەوە، پاشانیش روویکردە بێنفیکا.

ئەو لەبارەی رۆژانی یارییکردنیەوە لە بێنفیکا دەڵێ، لەگەڵ هەموو دۆڕانێکدا بەشێوەیەک دۆخم تێکدەچوو کە باوەڕپێنەکراو بوو، "دوای یەکەم شکست لەگەڵ بێنفیکا، چەند رۆژێک نانم پێنەخورا و کەوتمە خەمۆکییەکی قورسەوە".

ئەو تووڕەییەی ئاراستەکەی گۆڕی

پێدەچێ تووڕەیی، بەشێکی گەورە بووبێت لە ژیانی ئامۆریم، هەربۆیە لە رێگەی چارەسەرەوە هەندێک لەو دۆخەی کۆنترۆڵکرد.

ئامۆریم رۆژانێک ناوەڕاستکارێکی لێهاتووبوو، پێشبینیدەکرا بۆ چەند ساڵێک وەک ئەستێرەیەک لەو هێڵەدا بمێنێتەوە، تەنانەت پێشبینی چوونی بۆ یانەی گەورەی لێدەکرا، بەڵام ئاراستەکە پێچەوانە کەوتەوە.

ئەو کاتێک یاریزان بوو، پێکانی بەردەوام بەرۆکی گرت، دەڵێ هێندە بێزار و تووڕەبووم لە دووبارەبوونەوەی پێکانەکانم، ئیدی رۆژێک لە ژووری چارەسەری پێکان، پێڵاوەکانم و هەرچی بەردەستم کەوت، گرتمە دیواری ژوورەکە تاوەکو کەمێک خۆم بەتاڵ بکەمەوە.

ئامۆریم بەسەر ئەو دۆخەدە سەرکەوت، بەشداریی مۆندیالی 2014ی کرد لەگەڵ هەڵبژاردەی پۆرتوگال، بەڵام ساڵی دواتر ئاستی بەشێوەیەک دابەزی، کە ناچاربوو بە رووکردنە یانەی وەکرەی قەتەری رازی بێت. ئەو دەڵێ، گۆڕانکارییەکە ناخۆشبوو، بەڵام لە وەرزێکدا دووجار بەکارتی سوور دەرکرام، لە کاتێکدا هەرگیز پێشتر ئەوەم بەسەردا نەهاتبوو، دیارە ئەوە پەیوەندی بەدووبارەبوونەوەی تووڕەیی و هەڵچوونە بەردەوامەکانمەوە هەبوو.

رۆژەکە زوو دەستپێدەکات

دوای تەنیا 14 یاریی، ئامۆریم بڕیاریدا لە وەکرە بڕوات، ئەو دەڵێ، "خەڵک گوتیان دەتوانی لەوێ بەردەوام بیت و پارەیەکی باش کۆبکەیتەوە، بەڵام پارە هیچ مانایەکی نییە لە کاتێکدا تۆ دەچیتە نێو یاریگەوە و ناتوانیت باشترینی خۆت پێشکێش بکەیت. نەمدەتوانی بەرگەی ئەوە بگرم یاریزانانی تیپی بەرامبەر تەماشام بکەن و باسی ئەوە بکەن چۆن لە ئێمەیان بردووەتەوە".

راهێنەرە گەورەکان، خاوەنی خووی تایبەتی خۆیانن. هەندێکیان خووی تایبەتیان هەیە و رۆژانە دووبارەی دەکەنەوە و کروویانەتە رووداوێکی هەمیشەیی و دووبارە لە ژیانیاندا.

ئامۆریم پابەندە بەخێزانەوە، بەڵام وێنەکانی ماریای هاوژینی و میگویل و مانوێلی کوڕی زۆر کەم بڵاو دەکاتەوە، ئەو هاوشێوەی فێرگسۆنە، پێیوایە رۆژەکە دەبێ زوو دەستپێبکات، هەر بۆیە هەموو رۆژێک کاژێر شەشی بەیانی بەئاگایە و سەرقاڵی دەستپێکردنی رۆژەکە و رێکخستنی کارەکانیەتی.

ساڵێک کرێ خانوو

ئامۆریم بەوە ناسراوە کە پەیوەندی زۆر باشی لەگەڵ یاریزانەکانیدا هەیە، زۆر لێیان نزیکە و مامەڵەی زۆر دۆستانەیان لەگەڵدا دەکات.

کاسیمیرۆ، گوتبوی هەمووان لە مانچێستەر بەشەوقەوە چاوەڕێی دەستبەکاربوونی ئامۆریم وەک راهێنەری نوێی یانەکە دەکەن.

ئەو راهێنەرە، بەوە ناسراوە کە سۆزدارە بەرامبەر یاریزانەکانی. کاتێک راهێنەری کازابیا بوو، یەکێک لە بەرگریکەرەکانی تیپەکەی بەناوی دیتێرسۆن لۆپێز، لەلایەن ئەو راهێنەرەوە شۆککرا.

لۆپێز، بەهۆی بێپارەیی و پێویستییەوە ناچاربوو لە دوای یاریکردن و مەشقەکان، ئێواران وەک دیلیڤەری لە چێشتخانەیەک کاربکات، تاوەکو پارەیەکی زیاتر بۆ ژیاندنی خۆی و هاوژین و منداڵەکانی دابین بکات.

رۆبین، بۆ ماوەی ساڵێکی رێک کرێ خانووی بۆ لۆپێزدا، ئەو دەڵێ، "رۆبین فریشتەی ژیانم بوو".

رۆبین دواتر مەشقدانی یانەی کازابییای لێ قەدەخەکرا لەبەرئەوەی بڕوانامەی مەشقدانی دانپێدانراوی نەبوو. ئەو روویکرد تیپی دووەمی یانەی براگا و ئەوکات تیاگۆ ریبێرای هاوڕێی گوتی، "لە تیپی دووەمی براگا، ئەو بەمانگ بێکار دەمایەوە، مووچەشی وەرنەدەگرت، بەڵام ئەو خەمی لە یاریدەدەرەکەی دەخوارد و سووربوو لەسەرئەوەی لە هیچ شتێکی کەم نەبێت".

ماڵە رووخاوەکەی یونایتد

ئێستا ئامۆریم لەبەردەم ئەرکێکی نوێ و ئاڵنگارییەکی زەبەلاحدایە. ئەگەر سەرکەوتن لە شوێنەکانی دیکە زەمینەیان هەبووبێت، لە مانچێستەر هیچ زەمینەیەک بۆ سەرکەوتن لەئارادانییە، مەگەر ئامۆریم خۆی ئەو کەشە بۆخۆی دروست بکات.

یونایتد تیپێکی ئەنجام خراپ و لێکهەڵوەشاوە، ناکۆکی زۆر و کێشەی گەورە لە تیپەکەدا هەیە. شکست باڵی بەسەر هەموو شتدا کێشاوە و لە دوای ئەزموونی سێر ئەلێکس فێرگسۆنەوە، هیچ راهێنەرێک سەرکەوتنی بەرچاوی بەدەستنەهێناوە.

ئامۆریم لە یونایتد، داواکراوە لێی ئەنجامی باش بەدەست بهێنێت. یاریزانەکانی لەچواردەوری خۆی کۆبکاتەوە. تەبایی بگێڕێتەوە نێوانیان و رێگەی سەرکەوتنیان بۆ بدۆزێتەوە.

جۆشوا کیمیچ، ئەستێرەی هەڵبژاردەی ئەڵمانیا، لە لێدوانێکی پێشبینی بۆ نەکراودا، دان بەوەدا دەنێت کە ئەڵمانیا لە کاتی مۆندیالی قەتەردا خراپ مامەڵەی لەگەڵ قەتەر کردووە و لە هەمانکاتدا باس لە رێکخستنە نایابەکەی قەتەر بۆ مۆندیال دەکات.

کیمیچ، لەبارەی مۆندیالی 2022ـی قەتەرەوە گوی "پێموایە بەگشتی وێنەیەکی باشمان پێشکەش نەکرد وەک تیپێک، وەک یەکێتیی تۆپی پێی ئەڵمانیا، و وەک ئەڵمانیاش بەگشتی".

ئەو زیاتر گوتی "زۆر هەوڵماندا مامەڵە لەگەڵ بابەتە سیاسییەکان بکەین، بەڵام ئەمە کەمێک کاریگەری لەسەر چێژوەرگرتنمان لە پاڵەوانێتییەکە هەبوو".

کیمیچ دانی بەو راستییەشدا نا کە قەتەر باشترین مۆندیالی لە رووی رێکخستنەوە پێشکەش کردووە و گوتی "کاتێک ئاوڕێک لەدواوە دەدەمەوە، جگە لە ئەنجامە وەرزشییەکانمان کە ئەوەندە باش نەبوون، پاڵەوانێتییەکە لە رووی رێکخستن و بارودۆخەوە سەرسوڕهێنەر بوو، مەوداکان کورت بوون، یاریگاکانی راهێنانەکان زۆر باش بوون، یاریگاکانیش نایاب بوون".

ئەو هەروەها گوتیشی "هەروەها پێموایە ئەو کەسانەی لەوێ بوون چێژیان لە پاڵەوانێتییەکە وەرگرتووە".

ئەستێرەی ئەڵمانی بەوەندەش نەوەستا و زیاتر گوتی "هەست دەکەم ئێمە لە ئەڵمانیا، یان تەنانەت ئێمە لە وڵاتانی رۆژئاواش کۆمەڵێک بۆچوونمان هەیە کە پێمانوایە دەبێت گشتگیربن و لە هەموو شوێنێکدا جێبەجێ بکرێن، بەڵام هەست دەکەین کە کێشەی خۆشمان لە وڵاتەکەماندا هەیە. هەندێکجار باشە کە سەرنجت لەسەر چارەسەرکردنیان بێت".

کیمیچ، لە درێژەی قسەکانیدا، گوتی "من باوەڕم وایە لە رابردوودا هەموو شتێکمان بەباشی نەدەکرد. بێگومان وەک یاریزانێک حەزدەکەم لایەنگری ئەو بەها و بنەمانە بم کە جێگیرن و گەنگەشەیان لەسەر نییە".

لە کۆتایی قسەکانیدا یاریزانی هەڵبژاردەی ئەڵمانیا و یانەی بایرن میونشن، گوتی "کەسانێکمان هەیە کە تایبەتمەندن لە سیاسەتدا، ئەوان شارەزای سیاسەتن و با سیاسەت بۆ ئەوان بەجێبهێڵین".

-

دیالۆگ وشەیەکی لێکدراوی لاتینییە، بە واتای "وتووێژ" دێت. ئامڕازێکی گرنگی پەیوەندی و لەیەکتر گەیشتنە، سەرەکیترین و باوترین شێوازی پەیوەندییە لە نێوان مرۆڤەکاندا، بەشێوەیەکی بەربڵاو لەنەریتە جۆراوجۆرەکاندا بەکارهاتووە. دیالۆگ لە نێوان دوو کەس یان زیاتر ئەنجام دەدرێت. کە تێیدا ئاڵوگۆڕی بیروبۆچوونەکان دەکرێت. لێرەدا دوو جۆر لە ئەقڵیەتی کەسەکان بە ڕوونی دەردەکەوێت. جۆری یەکەم:ئەقڵیەتی گەشەکردوو (Growth Mindset) ئەوانەی خاوەنی ئەم جۆرە ئەقڵیتەن، کەسانێکی کراوەن و دان بە ئەوانی تردا دەنێن، کاتێک ئاڵوگۆڕی بۆچوونەکانیان دەکەن، خاڵە جیاوازەکانیان وەک خاڵێکی دەستپێک بەکاردەهێنن، تاوەکوو زەمینە و زمانێکی هاوبەش بدۆزنەوە بۆ نموونە: " هەوڵ بۆ بە مرۆڤ کردنی مرۆڤەکان دەدەن."

جۆری دووەم: ئەقڵیەتی گەشەنەکردوو (Fixed Mindset)، ئەوانەی خاوەنی ئەم جۆرە ئەقڵیەتەن، بەهۆی جیاوازی بیرکردنەوەیان لەگەڵ کەسانی بەرانبەردا و قبوڵنەکردنی ئەو جیاوازییانە، جیاوازییەکان دەکەن بە دەستپێکی سەرهەڵدانی ناکۆکییەکان و دواتریش بڕوایان بە دیبلوماسیەت، هونەری دەربڕینی ڕووخۆشی و ڕێزلێنان نامێنێت. ئەم جۆرە ئەقڵیەتانە هەوڵی داماڵینی مرۆڤ لە مرۆڤ بوون دەدەن...

پەیوەندی نێوان بیرکردنەوە و دیالۆگ

بیرکردنەوە لە ڕوانگەی فەیلەسوفەکانەوە: فەیلەسوفی فەڕەنسایی "ڕێنی دیکارت"، بوونی مرۆڤ بە توانای بیرکردنەوە و هۆشیارییەوە دەبەستێتەوە. لە ناسراوترین ووتەیدا (من بیر دەکەمەوە، کەوایە من هەم) توانای بیرکردنەوە لە خود دەبێتە سەنگی مەحەکی حقیقەتی بوونی مرۆڤ. کەواتە چاودێریکردنی بیرکردنەوەکانمان پێویستە چونکە بەردەوام بیرکردنەوە لە شتێک وامان لێ دەکات قسەی لەسەر بکەین، دواجار هەوڵ بدەین بیکەینە کردار و کرداری بەردەوامیش مرۆڤ خوی پێوە دەگرێت. ئەو خوەشە کەسێتی مرۆڤ دروست دەکات و چارەنووسی دیاری دەکات. وەک "جیمس الان" لە کتێبی "ما يفكر فيه الانسان" لە ووتە بە ناوبانگەکەیدا دەڵێت: "چاودێری بیرکردنەوەکانت بکە چونکە دەگۆڕێت بۆ وشەکان، چاودێری وشەکانت بکە چونکە دەگۆڕێت بۆ کردار، چاودێری کردارەکانت بکە چونکە دەگۆڕێت بۆ خو، چاودێری خوەکانت بکە چونکە دەگۆڕێت بۆ کەسێتیت، چاودێری کەسێتیت بکە چونکە دەگۆڕێت بۆ چارەنوست." کەواتە بیرکردنەوە کار لە سەر زیهن و هەست و جەستە و هەڵسوکەوت و دەرئەنجامەکانی ژیانمان دەکات. هیچ گۆڕانکارییەک ڕوو نادات هەتا گۆڕانکاری لە بیرکردنەوەکانت نەکەیت. بۆیە وا پێویستە بڕیار لە بیرکردنەوە بدەین کە لە بڕیارە گرنگەکانە کە دەبێت مرۆڤ گرنگییەکی تایبەتی پێ بدات لە ژیانیدا چونکە تۆ ئەو کەسەیت کە لە بیرکردنەوەکانت دا هەیت.

دیالۆگ لای پەروەردەکاری ناسراوی بەڕازیلی و جیهانی "پاولۆ فرێری"

ئەم بیرمەند و پەروەردەکارە پێی وابوو کە گۆڕینی شێوازی "فێرکردنی بانکی" بە "فێرکردنی دیالۆگکاری" تەوەرەیەکی بنەڕەتی و گرنگترین بەرنامەی گۆڕانکارییە و سەرجەمی گۆڕانکاری بوارە جیاجیاکانی پرۆسێسەکەی پێوە گرێدراوە. تەوەرەی سەرەکی تێۆریەکەی فرێری "مرۆڤە" کۆی پرەنسیپەکانی ئاڕاستەی مرۆڤ بوون دەکات. ئەرکی پرۆسەی فێربوون بە گێڕانەوەی ناوەڕۆکی مرۆڤانە بۆ مرۆڤەکان دەست نیشان دەکات. کەواتە دیالۆگکردن لەناو خوێندنگەکان، نەک سەپاندن کە "فێرکردنی بانکی" دێنێتە ئاراوە، کە هروومژی زانیاری و ئامۆژگاری و یاسا و ڕێساکانە لە مامۆستاوە بۆ خوێندکار و پاشان وەرگرتنەوەی لەڕێی ئەزموونەکانەوە. پەروەردەی بانکی؛ مامۆستا بە تەوەرەی سەرەکی پرۆسەی پەروەردە و فێرکردن دەزانێت و خوێندکار لە بازنەی پرۆسەکە دەکاتە دەرەوە، واتا "مامۆستا ناوەند" نەک "خوێندکار ناوەند"، فرێری هەوڵ دەدات بۆ بەناوەند کردنی خوێندکار، لێرەدا لەگەڵ بنەماکانی تیۆری مەعریفیدا یەک دەگرنەوە. کە خوێندکار بە ناوەند دەکرێت، لە پرۆسەی فێربوونی خۆی بەرپرس دەبێت، بەشداری کارای لە پرۆسەی فێربوونی خۆیدا هەیە، وه توانای بەرهەمهێنانەوەی زانست و بەرهەمهێنانی زانست و چەمکەکانی هەیە...هتد. بە پێچەوانەوە لە فێرکردنی بانکیدا، خوێندکار تەنها ڕۆڵی گوێگر و وەرگری زانیاری و ئامارکار دەگێڕێت و دواتریش لە ڕێی ئەزموونەکانەوە زانیارییەکان بە "زارەکی" یان بە نووسین بۆ مامۆستا دەگێڕێتەوە. بەم پێیە فێرکردنی بانکی، ددان نانێت بە بەشداریکردنی خوێندکاران لە پرۆسەی فێربووندا، بۆیە هەر گۆڕانکارییەک لە سیستمی بانکیدا بکرێت، دەبێت ئەم هاوکێشە لەنگە هەڵبوشێندرێتەوە و سیستمێکی دیکە کە مامۆستا وخوێندکار پێکەوە کار بکەن و پرۆسەکە بە ئەنجام بگەیەنن، فرێری ئەم سیستمەش بە "سیستمی ڕزگاریبەخش" ناو دەبات؛ کە شێوازی دیالۆگکاری ئامڕازی بەدیهێنانی دەبێت.

(فەلسەفەی دیالۆگ)(Philosophy of dialogue)

فەلسەفی دیالۆگ، جۆرێکە لە فەلسەفە، فەیلەسوفی نەمسایی (مارتن بوبر)، لە کتێبەکەیدا بە ناونیشانی (من و تۆ)، کە لە ساڵی ١٩٢٣ بڵاوکرایەوە، بایەخ بە دیالۆگ دەدات. ئەم فەیلەسوفە بە "فەلسەفەی دیالۆگ" ناوبانگی دەرکردووە. دیالۆگی هەڵبژارد وەک وەڵامێک بۆ ئەو کارەساتانەی ئەوروپا و جیهان کە لەو کاتەدا ئەزموونیان کرد. لەناو کتێبەکەیدا فەلسەفەی دیالۆگی دامەزراند، ئەو پێی وابوو پەیوەندی مرۆڤ لەگەڵ شتەکاندا کۆتایی دێت بۆ نموونە: پەیوەندی مرۆڤ لەگەڵ ئوتومبێل، کاتێک مرۆڤ ئوتومبێل بۆ گواستنەوە بەکار دەهێنێت، ئەگەر ئوتومبێلەکە بە تێپەڕبوونی کات لەکار کەوت، ئەوا ناچار دەبێت ئوتومبێلەکەی بفڕۆشێت. لێرەدا پەیوەندییەکە کۆتایی دێت. بەڵام پەیوەندی مرۆڤ لەگەڵ مرۆڤ لەسەر بنەمای دیالۆگ ڕاوەستاوە. ئەگەر کۆتایش بێت دووبارە لە ڕێگەی دیالۆگەوە پەیوەندییەکە دروست دەبێتەوە و بەهێزتر دەبێت.

دیداکتیک و دیالۆگی سوکراتی

دیداکتیک، لە یۆنانییەوە وەرگیراوە، بە "دیداسکالیا" دەخوێندرێتەوە. بەکوردی بە مانای "وانەگوتنەوە" دێتەوە، کە دواتر کۆمێنسی "دیداکتیک" وەک هونەری وانەگوتنەوە پێناسە دەکات. یۆنانییەکان بایەخێکی زۆریان بە "دیداکتیک" دەدا، چونکە هونەری دیالۆگکردن و شیکردنەوەی فەلسەفییانە، ڕوویەکی گەشی وانەکانی ئەوان بوون. بۆ نموونە:

"دیالۆگی سوکراتی" سەرچاوەی ئەم میۆدە بۆ سوکراتی فەیلەسوف دەگەڕێتەوە کاتێک لە یۆنانی کۆندا خەڵکی کۆدەکردەوە و سیمینار و دیالۆگی بۆ ساز دەکردن. سوکرات هەمیشە ئەوەی گوتووە ئەو کەس فێر ناکات، بەڵکوو تەنها پرسیار لە خەڵک دەکات و خەڵک خۆی، خۆی فێر دەکات. ئەو باوەڕی وابوو کە نووسین ئامڕازێکی کاریگەر نییە بۆ دەستگەیشتن و بەدەستهێنانی زانین، بەلای ئەوەوە پەیوەندی و ڕاگۆڕینەوەی ڕوو بە ڕوو لەگەڵ ئەوانیتردا، تاکە ڕێگایەکە کە مرۆڤەکان دەتوانن لێوەی مامەڵە لەگەڵ زانین بکەن. دوای سوکرات، پلاتۆن کارێکی زۆری بەم میتۆدە کردووە. پلاتۆن دیالۆگی وەک فۆرمێکی سەربەخۆ ناساند. کە ئەکادیمیاکەی پلاتۆن یەکێک بوو لە سەنتەرە هەرە بەناوبانگەکانی فێربوون، کە لە ڕێگەی میتۆدی دیالۆگەوە و دیالۆگی سوکراتییەوە هەوڵی دەدا بە باشترین شێوە پڕۆگرامەکان پێشکەشی خوێندکارەکان بکات. کەواتە دیالۆگی وەک میتۆدێکی زۆر باش بۆ دەستخستنی مەعریفە بەکار هێناوە.

دیالۆگی سوکراتی و کارامەییەکانی خوێندکار

مەسەلەی کارامەیی خوێندکاران یەکێکە لە پایە بنەڕەتییەکانی سیستمە هاوچەرخەکان، کە شوێنێکی گرنگی لە پەیڕەوی فێرکاری ئەو وڵاتانەدا گرتووە کە پەیڕەوی فێرکارییان هەیە. هەر تیۆرییەک و میتۆدێکی نوێ نەبێتە هۆی بەهێزکردنی کارامەیی خوێندکاران بە تیۆرییەک و میتۆدێکی سست و ناچالاک دەژمێردرێت. "میتۆدی سوکراتی" پەرە بە کارامەییەکانی خوێندکاران دەدات لە چەند بوارێکی جیاوازدا، بۆ نموونە: خوێندنەوە و شیکردنەوەی ڕەخنەگرانە، کارامەیی زمانەوانی، گەشەکردنی کۆمەڵایەتی، گەشەسەندنی کارەکتەر.

ڕاهێنان و گۆڕانکاری ڕادیکاڵی

لە ئێستادا لە لایەن وەزارەتی پەروەردەی هەرێمی کوردستان پڕۆژەی "دیداکتیک" خراوەتە بواری جێبەجێکردنەوە. کە پشت دەبەستێت بە "ڕاهێنان" وەک ڕێگایەکی مۆدێرن و کاریگەر بۆ باشتر کردن و پەرەپێدانی هەر بوارێکی جیاواز لە ژیاندا، جا لە بواری پەروەردە، کەسی، خێزانی، تەندروستی، کار...هتد. "ڕاهێنان" یەکێکە لە کۆڵەکە سەرەکییەکان کە دامەزراوە فەرمی و نافەرمییەکان پشتی پێ دەبەستن بۆ پەرەپێدانی توانستی کادیرەکانیان، چونکە "ڕاهێنان" بە دیهێنەری فێربوونی تەواوە، چۆنێتی ڕاهێنانەکە گرنگترە لە چەندێتی دووبارە کردنەوەی ڕاهێنانەکە، چونکە ڕاهێنانی باش دەبێتە هۆی پێشخستنی فێربوونی کارامەیی. کاتێک "ڕاهێنان" لەسەر کار و چالاکییەک دەکرێت ئەوا لە مێشکدا بە باشتر دەچەسپێ و بە زەحمەت بیر دەچێتەوە. "دیداکتیک" کاریگەری ئەرێنی لەسەر "مێشک" دروست دەکات. لەبەر ڕۆشنایی ئەم بابەتە باس لە

جۆن هاتیی دەکەم، کە پڕۆفیسۆری پەروەردەیە لە زانکۆی ملبورن لە نیوزلەندا، توێژینەوەیەکی گرنگی ئەنجامدا، کە ماوەی (١٥) ساڵی خایاند تا تەواو بوو. پشتی بە دەرئەنجامی (١٠٠٠٠٠) توێژینەوە بەستووە، کە (١٠٠) ملیۆن خوێندکار بەشداری تێدا کرد. جۆن هاتیی پرسیارێکی گرنگی ئاڕاستەی خوێندکاران کردبوو.

چی وا دەکات وانە گوتنەوە کاریگەر بێت؟

لە وەڵامی خوێندکاراندا، ئەوە خرایە ڕوو کە شێوازی وانەگوتنەوەی مامۆستایانی بەڕێز کاریگەری سەرەکی هەیە. ئەم توێژینەوەیە لە لایەن شارەزایان بە بوومەلەرزە شوبهێنرا، کە توانی چاکسازی لە بواری پەروەردەدا بکات. ڕۆژنامەی "تایمز" ی ئینگلیزی بە "کاریگەرترین زانای پەروەردەیی لەجیهاندا" وەسفی کرد. جۆن هاتیی دەڵێت: ئێمە لە پەروەردەدا پێویستمان بە چەندایەتی نییە، بەڵکوو پێویستمان بە چۆنێتییە. کاتێک خوێندکاران زۆر باش لە وانەکان سوود مەند نەبن، بە دڵنیاییەوە شێوازی گۆڕینی وانە وتنەوەی مامۆستایانی بەڕێز هاریکارە بۆ ئەوەی دەرئەنجامێکی باشتر بە دەست بهێنرێت. وە باس لەوەش دەکات کە مامۆستای نایاب "پەرۆشی" بۆ بابەتەکەی هەیە، ئەو پەرۆشییە بۆ خوێندکارەکانی دەگوازێتەوە.

لە لایەکی دیکەوە، هەندێک جار ڕەخنە ئاڕاستەی پڕۆژەکە دەکرێت. دەڵێن: دیداکتیک گۆڕانکاری دروست ناکات. بەڵام ئێمە پێمان وایە ئەمە تەنها بۆچوونە و لەسەر بنەمایەکی زانستی نەوتراوە. "دیداکتیک" باڵکێشترین بەشی سیستمی پەروەردەیە، سێ بەشی پەروەردە پێک دەهێنێت. کە ئاڕاستەی گەشەسەندنی خوێندکاران بەرەو ئاڕاستەیەکی بونیادگەراییانە دەگۆڕێت. بەشی هەرە گەورەی سیستمی فێرکاری لەسەر "دیداکتیک" ڕاوەستاوە. ئەندازەی کاریگەری "دیداکتیک" لەسەر کارای خوێندکار دەگاتە (0.79).

"لە کۆتاییشدا، هەتا خوێندکار زیاترخەریکی کۆکردنەوە و دانان و وەرگرتن و ئەزبەرکردن بێت لە مێشکیدا، ئەوە زیاتر توانای گەشەکردنی هۆشیاری وئاگایی ڕەخنەگرانەی کەمدەبێتەوە. کەواتە دیالۆگ لەنێوان مامۆستایانی بەڕێز و خوێندکاراندا، هاوسەنگ بوون دەخولقێنێت. وەک میتۆدە ئەکتیڤەکان بۆ نموونە: "میتۆدی سوکراتی" لەکاتی کارکردن بەم میتۆدە دەنگی خوێندکاران بە ڕێژەیەکی ئێجگار گەورە بەرز دەبێتەوە بۆ نزیکەی (٩٠٪)، چونکە خوێندکاران لەنێوان خۆیاندا دیالۆگ دەکەن. ئەمەش سیمایەکی پاشمەعریفی هەیە، چونکە خوێندکاران چۆن توانای ئەوەیان هەیە ڕەخنە لە بۆچوونی ئەوانی دیکە بگرن، ئاواش دەتوانن کەمتەرخەمییەکانی خۆیان ببینن و ڕەخنەی لێ بگرن."

٭"با هەموومان دیالۆگ و ڕێز لێنان بکەین بە خاڵی دەستپێک بۆ ئاڵوگۆڕی بیروبۆچوونە جیاوازەکان، بە مەبەستی تێگەیشتنێکی قووڵ لە تێگەیشتنە جیاوازەکان، با ئامانجمان لە هەرێمی کوردستان، دووبارە چاندنەوەی بەها باڵاکان و ئاشتەوایی و پێکەوە ژیان بێت."

* مامۆستای ڕاهێنەر

سەرچاوەکان

١- مامۆستا فایەق سەعید، (٢٠٢٢): دیداکتیکی وانەکان لە قۆناغی پێشخوێندنگەوە بۆ زانکۆ، دامەزراوەی پەروەردەیی فام.

٢- پاولۆ فرێری، وەرگێڕانی لە زمانی عەرەبییەوە: مامۆستا جیهاد محەمەد، (٢٠١٩): پێداگۆگیی ستەملێکراوان، چاپخانەی کارۆ.

٣- عەبدوڕەحمان ئەحمەد وەهاب، (٢٠٢٢): مەلەی دژەڕەوت، دەزگای فام.

٤- سی سی دەبلیو تایلەر، وەرگێرانی لە زمانی ئینگلیزییەوە: ئاوات ئەحمەد سوڵتان، (٢٠٢١): سۆکرات پێشەکییەکی زۆر کورت، دەزگای ڕۆشنبیری جەمال عیرفان.

وەزیرى نەوتى عێراق رایگەیاند، کۆمپانیاى سۆمۆ لایەنى رێگەپێدراوە بۆ وەرگرتنى نەوتى هەرێمى کوردستان و داهاتەکەشى دەخرێتە هەژمارێکى بانکى تایبەت. گوتیشی "لەو پارەیەی تێچووى بەرهەمهێنانى نەوت دەدرێتە کۆمپانیاکان، ئەوەی دەمێنێتەوە دەبێتە بەشێک لە داهاتی فیدراڵی."

حەیان عەبدولغەنى، وەزیرى نەوتى عێراق ئەمڕۆ (چوارشەممە، 13ـی تشرینى دووەمی 2024) لە وەزارەتی نەوتی عێراق ئەو قسانەی لە کۆبوونەوەیەکدا لەگەڵ لیژنەى دارایی پەرلەمانى عێراق دا کردووە.

کۆبوونەوەکە لەبارەى بڕیارى ئەنجوومەنى وەزیرانى عێراق بوو بۆ هەموارى یاساى بودجە بە ئاراستەى دەستپێکردنەوەى هەناردەى نەوتى هەرێمى کوردستان.

بەگوێرەى راگەیێندراوى وەزارەتى نەوت، لەو کۆبوونەوەیەدا باس لە پرسی پەیوەندیی نێوان ئەو وەزارەتە و هەرێمى کوردستان کراوە، لەبارەى کێڵگەکانى نەوت و رادەستکردنى داهاتى نەوت و هەناردەکرنەوەى لە رێگەى بەندەرى جەیهانى تورکیا.

حەیان عەبدولغەنى رایگەیاندوو "بەگوێرەى بڕیارى ئەنجوومەنى وەزیران، نەوتى هەرێمى کوردستان رادەستی کۆمپانیاى بەبازاڕکردنى نەوت (سۆمۆ) دەکرێت، بەوپێیەى لایەنى رێگەپێدراوە بۆ وەرگرتنى ئەو نەوتە."

رۆژی 5ـی تشرینى دووەمی 2024، ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق، بڕگەیەکى یاسای بودجەی هەموار کردەوە، کە تایبەتە بە بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان.

وەزیرى نەوتى عێراق گوتى "تێچووى بەرهەمهێنانى نەوتى هەرێمى کوردستان لە داهاتى نەوتە هەناردەکراوەکەى دەبێت و، بەشێوەى پێشینە دەدرێت و پارەکەى دیکەى دەبێتە بەشێک لە داهاتى فیدراڵ."

بەگوێرەى هەموارەکە، نەوتى هەرێمى کوردستان رادەست دەکرێت و بڕى 16 دۆلار بۆ بەرهەمهێنانى هەر بەرمیلێک دەدرێتە کۆمپانیاکانى نەوت، دواى 60 رۆژ لە هەموارى یاساى بودجەى گشتى، لایەنێکى راوێژکاریى نێودەوڵەتى تێچووى بەرهەمهێنان و گواستنەوەى نەوت لە هەریەک لە کێڵگەکان بەجیا، دیاری دەکات.

عەتوان عەتوانى، سەرۆکى لیژنەى دارایی پەرلەمانى عێراق لەو کۆبوونەوەیە دا لەگەڵ وەزیرى نەوت رایگەیاندووە، هەولێر و بەغدا ویستیان هەیە بۆ هەموار و گونجاندنى گرێبەستەکانى نەوت.

وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا سزای بەسەر 26 کەس، دامەزراوە و کەشتیدا سەپاند، گوایە پەیوەندییان بە کۆمپانیایەکی سووریاوە هەیە و نەوتیان بۆ ئێران و گرووپە نزیکەکانی فرۆشتووە.

وەزارەتەکە دەڵێت، سزادراوەکان سەر بە کۆمپانیای (قاتریجی)ن و "سەدان ملیۆن دۆلاریان" بۆ فەیلەقی قودسی سوپای پاسداران و حووسییەکانی یەمەن بەدەستهێناوە.

گەنجینەی ئەمریکا ئاماژە بەوە دەکات، کۆمپانیای قاتریجی لە رێگەی گواستنەوە و فرۆشتنی نەوتی ئێران بە سووریا و چین، داهاتی بۆ سوپای پاسداران و گرووپە چەکدارەکانی لایەنگری کۆکردووەتەوە.

بەگوێرەی وەزارەتەکە، هەمان کۆمپانیا پێشتر ئاسانکاریی بۆ فرۆشتنی سووتەمەنی لەنێوان داعش و حکومەتی سووریادا کردووە.

برادلی سمیس، یاریدەدەری وەزیری گەنجینەی ئەمریکا بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و هەواڵگریی دارایی دەڵێت، "تاوەکو دێت ئێران زیاتر پشت بە هاوبەشە بازرگانییەکانی وەک کۆمپانیای قاتریجی دەبەستێت بۆ ئەوەی کارە تێکدەر و تۆڕە بەوەکالەتە تیرۆریستەکانی خۆی لە سەرانسەری ناوچەکە پارەدار بکات."

سمیش دەڵیت، "وەزارەتی گەنجینە بەردەوام دەبێت لە گرتنەبەری هەموو رێکارێک بۆ کەمکردنەوەی تواناکانی رژێم لە بەڕێوەبردنی ئەجێندای مەترسیداری خۆی لە ناوچەکە."

وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا باس لەوە دەکات، کۆمپانیای قاتریجی، دوای فرۆشتنی نەوتی ئێران، پارەکەی لە شارەکانی وەک ئیستەنبووڵ و بەیرووت سپیکردووەتەوە و بەو جۆرە، سەدان ملیۆن دۆلار داهاتی بۆ سوپای پاسداران بەردەستکردووە.