KURDPLAT

وەزارەتى نەوتى عێراق رایگەیاند، کارکردنى کۆمپانیاى سۆمۆ بەردەوام لە ژێر چاودێرى نێوخۆیی و نێودەوڵەتیدایە، لە بارەى لێدوانێکى وەزیرى نەوت بۆ بەکارهێنانى بەڵگەنامەى عێراقى لەلایەن کەشتى نەوتى ئێرانەوە، دەڵێت: "ناکرێت لێدوانەکە بەهیچ لایەنێکى فەرمى لە کۆمارى ئیسلامیی ئێران بەسترێتەوە."

رۆژی 29ـی ئادارى 2025، وەزارەتى نەوتى عێراق روونکردنەوەیەکی لەبارەى لێدوانێکى حەیان عەبدولغەنى، وەزیرى نەوت، بۆ فرۆشتنى نەوتى ئێرانى لە رێگەى عێراقەوە بڵاوکردەوە.

ئەو وەزارەتە ئاماژەى بەوەداوە، مەبەست لە لێدوانەکەى وەزیرى نەوت لە پرسیارێک کە ئاراستەى کراوە لە بارەى فرۆشتنى نەوتى ئێران لە رێگەى کۆمپانیاى بەبازاڕکردنى نەوتى عێراق (سۆمۆ)، ئەو دەنگۆیانە بووە کە لە هەندێک لە میدیاکان بڵاوکراوەتەوە.

وەزارەتى نەوت دەڵێت: "ئەو پرسە نە لە نزیک و نە لە دوور هیچ پەیوەندییەکى بە کارى کۆمپانیاى سۆمۆوە نییە".

رۆژی 23ـی ئادارى 2025 حەیان عەبدولغەنى، وەزيرى نەوتى عێراق لە دیدارێکى تەلەڤیزیۆنیدا رایگەیاند، هێزەکانى ئەمریکا لە کەنداوى عەرەبی دەستیان گرتووە بەسەر کەشتى نەوتى ئێرانی کە بەڵگەنامەى ساختەى عێراقى بەکارهێناوە.

وەزارەتى نەوتى عێراق لە روونکردنەوەکەدا ئاماژەى بەوەداوە، بە گوێرەى پێوەر و رێکارەکانى کارکردن و یاسا کارپێکراوەکان، کۆمپانیاى سۆمۆ، بەردەوام لەژێر چاودێرى نێوخۆیی و نێودەوڵەتیدایە و بەشێوەیەکى شەفاف و پیشەگەرانە.

وەزارەتى نەوتی عێراق دەڵێت: "ناکرێت لێدوانەکە بەهیچ لایەنێکى فەرمى لە کۆمارى ئیسلامیی ئێران بەسترێتەوە".

رۆژێک دواى بڵاوبوونەوەى لێدوانەکەى وەزیرى نەوت، عەلى محەممەد موسەوى، یاریدەدرى وزیرى نەوتى ئێران بۆ کاروبارى بازرگانى و پەیوەندى نێودەوڵەتى بە میدیاکانى وڵاتەکەى راگەیاند، ئەو لێدوانەى وەزیرى نەوتى عێراق بەشێوەیەکى تەواو نەگوێزراوەتەوە و وڵاتەکەى پابەندە بە پێوەرە نێودەوڵەتییەکان لە مامەڵە بازرگانییەکانى تایبەت بە نەوت.

هادی حمەڕەشید

-

یەکەم: موحەممەد جەواد زەریف لە کۆڕبەندی ئابووریی داڤۆسی ئەمساڵ، کە لە ٢٠-٢٤ی کانونی دووەمی ٢٠٢٥ بەڕێوەچوو، لە گفتوگۆی لەگەڵ تەلەفزیۆنی cnnدا، وەڵامی پرسیارێکی ئامادەی ناو عەقڵی هەمووان ئەداتەوە.

پێشکەشکارەکە بە بڕوابەخۆبوونەوە لێیئەپرسێت؛ ئایا ئێستا لاوازترین کاتی ئێران نییە؟ لە سووریا پاش موراهەنەکردنێکی زۆر و بەخەرجدانی سامان و چەکێکی زۆر، دواجار ئەسەد کەوت. لە لوبنان سەری حیزبوڵڵا لێکرایەوە و هێزەکەی لەناوبرا. لە فەلەستین کە حە*ما*س پڕۆکستان بوو، ئەویش زۆربەی سەرکردایەتییەکەی بە ئامانج گیرا و ژێرخانی سەربازییەکەی لەبن هێنرا. بیرۆکەی(بەرەی موقاوەمە) بە هەموو بەش و باڵەکانییەوە لەناوبران، هەموو گرووپە میلیشیاکان و کارەکتەرە نادەوڵەتییەکان کە ڕووبەڕووی ئیسـ*را*ئیل بووبوونەوە، ستۆك کران… هەموو ئەمانە پێمانئەڵێ(ئێران لاوازترین کاتەکانی ئەگوزەرێنێت) ئایا هاوڕایت لەگەڵم؟ جەواد زەریفیش دیسان بە باوەڕبەخۆبوونەوە ئەڵێ: لەبەرئەوەی کاتی زۆرم نییە لێگەڕێ با دوو خاڵت بۆ باس بکەم؛ ١/ئەگەر لە بیرت بێت ساڵی ١٩٨٢ شارۆن لوبنانی داگیرکرد، ئەمە پاڵیپێوەنا کە بچێتە بەیرووتەوە بۆ تێکشکاندنی بزووتنەوەی ڕزگارییخوازی فەلەستینی بە شێوەی ڕیشەیی، ئینجا یاسر عەرەفاتیان دوورخستەوە بۆ مەنفا(بۆ تونس) باشە پاشتر چی ڕوویدا؟

 لە نێوان ساڵانی١٩٨١ بۆ ١٩٨٧ ، بزووتنەوەی جیهادی ئیسلامی لە ١٩٨١ لە دایک بوو، حیزبوڵڵا لە ١٩٨٢ لەدایک بوو، لە١٩٨٥بۆ١٩٨٧یش حەرەکەی حە*ما*س دروست بوون. بۆیە ئێمە ئامۆژگاریی هەمووان ئەکەین کە شاگەشکە نەبن بە لەناوبردنی حە*ما*س و حیزبوڵڵا و دەست کورتکردنەوەی ئێران و لاوازبوونی بەرەی موقاوەمە، چونکە تا داگیرکاریی هەبێت، بەرەنگارییش بەردەوام ئەبێت. ٢/ بگەڕێرەوە بۆ ساڵانی ١٩٨١ و ١٩٨٢ و ئینجا وەرەوە بۆ ٢٠٢٣ و ٢٠٢٤ تەنیا یەك نموونەم بدەرێ کە ئەم بەرەیە(موقاوەمە) بریکاری ئێران بووبێت؟! ئەوان خۆیان دۆزیان هەبووە، فەرمانی ئێمەیان جێبەجێ نەکردووە. ئێمە ئاگامان لە ٧ی ئۆکتۆبەر(زریانی ئەقسا) نەبوو، ڕاستتر ئەوەبوو ئێمە ئەمانویست لەگەڵ ئەمریکییەکان کۆببینەوە لەبارەی نوێکردنەوەی ڕێککەوتننامەی ناوەکیی لە ٩ی ئۆکتۆبەردا، بەو هۆیەوە شێوا و تێکچوو! هێشتا جەوادزەریف لە داڤۆس بوو کە ڕای گشتیی سیاسییەکانی ئێران بە(پارێزکاران و ڕیفۆڕمیستەکانیشەوە) لێی توڕە بوون، ئەمینداری ئەنجوومەنی فەرمان بە چاکە(الأمر بالمعروف) داوای دەستگیرکردنی کرد، ڕاستە وا پیشاندرا کە لەبارەی باڵاپۆشیی ژنان و ئازادیی جێندەریی بووە، بەڵام لە ڕاستییدا لە بارەی سەرنجە توندەکانی لەمەڕ(بەرەی موقاوەمە)و میلیشیا پڕۆکسییەکانەوە بوو.

 جەوادزەریف کە سیاسییەکی موخەزرەم و ستراتیجیستێکی وردە، تێڕوانینەکانی چەندە مایەی دوودڵین لای دەستەبژێری سیاسیی ئێران، واوەتر قسەی دڵی هەموو ئێرانییەکە کە ئەو سەرمایە هائیلە بۆچی بدرێت بە هێزی پڕۆکسی کە لە کاتی زۆر هەستیاردا سەرئێشەیان بۆ دروست بکات؟! تەنانەت خاڵی یەکەمی وەڵامەکەی بۆ دوورخستنەوەی بەڵا بوو، ئەگینا خۆی باش ئەزانێت دۆخە بابەتییەکانی چل ساڵ لەمەوبەر و ئێستا زۆر جیاوازن! بە زمانێکی دیپلۆماسیش ووتی:موقاوەمە هەر ئەمێنێت، بەڵام مەرج نییە بەم کەرەستەیەی ئێستاوە بێت. ئەگەر بۆ پڕگماتیکێتیی ئەمریکیی دروست بێت پشت کردن لە ئۆکراین و گورگانخواردکردنیان، ئەوا چەند بەرامبەر لە عەقڵی توقییەگەرای ئێراندا پشتکردن لە ئەسەد و حیزبوڵلا و حە*ما*س ئەگەرێکی هەمیشە ئامادەیە! دووەم: ئەو شاگەشکە بوونەی جیهانی ئیسلامیی بە بۆنەی ئاگربەستەوە، دەرکەوت دڵدارییەکی تاکلایەنە بوو، دەرکەوت ئیسـ*رائـ*یل کۆمەڵێك پانتایی جێئەهێڵێت بۆ نەیارەکانی کە تەنیا لەساتی دەستدرێژییەکانیدا شیوەن بگێڕن و خۆبڕننەوە، پلاتفۆڕمەکانی سۆشیالمیدیا پڕبکەن لە وێنەی تراژیدیی و مەرگئامێز، لەکاتی ئاگربەستیشدا هەندێ بای باڵیان بدەن و وەهمی سەرکەوتن بە ڕای گشتیی بفرۆشن، بۆ خۆیشی لە هەوڵی بە سەنتەرکردنی(تەلئەڤیڤ)و فراوانکردنی جوگرافیاکەیدایە! لەم نێوەندەشدا پابەندی هیچ پەیماننامەیەکی ناودەوڵەتیی نابێت و بچووکترین مۆراڵی جەنگیش ڕەچاو ناکات! سێیەم: ئەوەی لە ئەستەمبوڵ ڕووئەدات، ئەگەر تەنیا ویستی شێتانەی ئۆردۆگان بێت بۆ مانەوەی لە دەسەڵاتدا و ئەبەدییکردنی پێگەکەی و گۆڕینی سیستمەکە بە بەری خۆی، ئەوا ڕەنگە بۆی بچێتە سەر، چونکە دۆخەکە زیاتر لە پلانێکی گەورەتر ئەچێت.

 

بەگوێرەی داتا و زانیارییەکان؛تورکیا لە ماوەی یەك حەوتەدا ٦۷ملیار دۆلار زیانی ماڵیی بەرکەوتووە و مایەی زیادبوونیشە، هەر وەك ئەووترێت پاشەکشەیەکی خێرا لەلایەن کۆمپانیا و بیسنزمانانی بیانیی دەستی پێکردووە و لە ەڤدە ساڵی ڕابردوودا لیرەی ئەو وڵاتە هێندەی ئێستا هاڕەی نەکردووە! ڕاستە خواستی مانەوەی دەسەڵاتداران هەمیشە بە نابودبوونی ئابووریی وڵات باجەکەی دراوە، بەڵام هێشتا ئەهوەنترە بۆ تورکیا و ئۆردۆگان کە ئەگەر نە کەوتنە ناو فۆڕمۆل و هاوکێشەکانی جیهانە نوێیەکەی دوای ترەمپ. دەستبردن بۆ ئیمامئۆگڵۆ لەم دۆخە نالەبارەدا، یان زۆر گرەنتیکراوە بۆ ئۆردۆگان، یان کلیلی لەناوچوونیەتی، هێڵ و گریمانەی سێیەم لە گۆڕێ نییە! چوارەم: میدیا جیهانییەکان لە چەند کاتژمێری ڕابردوودا باسیان لە(ئابڕوچوونێکی ئەمنیی)کرد لە ئەمریکا، کاتێك کە کاربەدەستانی پەنتاگۆن گفتوگۆی داگیرکردنی(یەمەن)ـیان کردووە، گوایە کە هاوشانی(مایکڵ واڵتز)ڕاوێژکاری ئاسایشی نیشتیمانیی، (جیفری گوڵدبەرگ)ـیش کە سەرنووسەری گۆڤاری(ذی ئەتلەنتیك)ـە لە چاتگرووپێکی پەنتاگۆندا بەشداریی پێکراوە و لەو ڕوومەدا گفتوگۆی وەشاندنی گورزی سەربازیی لە هێزەکانی ئەنساروڵڵای حوسییەکان کراوە.

 ئەمە هەرچیی بێت، نە ئابڕووچوونە و نە دزەکردنی زانیارییە، بەقەدەر ئەوەی کە خستنەبازاڕ و چێککردنی هەڵوێستی لایەنە پەیوەستەکانە بەو پرسەوە، ڕاستە لە ڕووی ئاسمانییەوە گورزی گەورە لە هێزە حوسییەکان وەشێنراوە، بەڵام چالاکترین و کاریگەرترین گرووپی بەرەی موقاوەمەن کە ماون و تەحەددا ئەکەن، لە دیمەنە گەورەکەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا نەشاز و نامۆن بۆ نەخشەداڕێژەرەکان! پێنجەم: عەرەبستانی سعودیی وەك براوەترین(أهل الدار)دەرئەکەوێت، بەو پێیەی ماڵی زۆربەی دەوڵەتە دیارەکانی ناوچەکە پڕ لە ئاریشە و قەیرانە، بەڵام ئەو بووە بە لانەیەك بۆ جێکەوتکردنی خواستەکانی ئەمریکا و ترەمپ لە ناوچەکەدا. کۆبوونەوەی هەر سێ لایەنی (ئەمریکا و ڕووسیا و ئۆکرانیا) لە ڕیازی پایتەختی ئەو وڵاتە ناکرێت نادیدە بگیرێت. بە پێچەوانەی زۆرێک لە تێڕوانینەکانەوە کە تورکیا بە مەرجەعی سوریای نوێ و ئەحمەد شەرع ئەزانن،ئەرگیۆمێنتێك هەیە کە جۆلانیی بە کوڕی شەرعیی سعودیە و هێڵە بیرکردنەوە ئەمنییە ئەمریکیی_ئیسـ*رائـ*یلییەکە ئەزانێت! موحەممەد بن سەلمان شازادەی جێنشینی ئەو وڵاتە، بە جوڵە و پەلهاویشتنە ئەمنیی و ئابووریی و دیپلۆماسیی و فەرهەنگیی و لەسەروو هەموویەوە(ئاینیی)ـیەکانی ناکرێت وەك ڕێکەوت سەیر بکرێت، بەتایبەتیی دەستبردن بۆ هەندێ پرسی ئاینیی(تابۆ) کە زیاتر لە دوو سەد و هەشتا ساڵە بە(پەیماننامەی دەرعیە) لە نێوان(موحەممەد بن سعود و موحەممەد بن عەبدولوەهاب)ـدا ڕێکخراوە و بووە بە سوونەتێکی سیاسیی و ئاینیی لەو وڵاتەدا. ئێستا ئەم شازادەیە دەست بۆ کۆمەڵێك پرسی یاساغ ئەبات و بەخێراییش بۆی ئەچێتە سەر، بەتایبەتیی(وەك ئەوترێت) دەستبردن بۆ ڕۆژوو کە یەکێکە لە پەرستشە دیارەکان و بە دەقی قورئانییش فۆڕمەکەی دیارییکراوە! ئەمەوێت بڵێم عەقڵی کوردیی، تەنیا سیاسییەکانی نین کە پاسیڤن لە ناوچەکەدا و بکەری گەورەی لەناو ئەم جەنجاڵییەدا نییە، بەڵکو کە لە دیمەنە گشتییەکە ئەڕوانین، توێژەرانی ئایینی و بەناو زانایانی(کە بە حساب پێگەیان لە دنیای ئیسلامدا هەیە!) دیسان سەرقاڵی سۆزگەرایی مەزهەبیی و بچووکتریین بەشداریی یەکلاکەرەوەیان لە پرسە ئاینییەکاندا نییە!

عوسمان گوڵپی

-

چەند ڕۆژێکە بە چەندین هۆکار ڕاگرتنی هەواڵی کوشتن بوەتە باسی میدیاکان و زۆرترین میدیاش پابەندیان ڕاگەیاندوە بە هەندێك لە میدیاکانی حیزبی دەسەڵاتیشەوە، تەنانەت داواکاری گشتی داواکاریەکی لەو جۆرەی لە ڕاگەیاندنەکان هەبوو کە ببێتە بڕیار

لێرەدا من خاڵە نەرێنی و ئەرێنیەکان جێدەهێڵم بۆ شارەزایان، بەڵام ئەوەی گرنگە ئەوەیە کە جیاوازی لە جۆری کوشتنەکان بکرێت و تەنها رێگە لە ڕووماڵکردنی ئەو کوشتنانە بکرێت کە هۆکاری کۆمەڵاتی و خێزانین و ئەمەش جێگای دەستخۆشیە لە ژێر کاریگەری لێکەوتە نەرێنیەکانی لەسەر کۆی کۆمەڵگە، بەڵام پێویستە میدیاکان زۆر باش ئەو کوشتن و خوێنڕشتنانە ڕووماڵ بکەن کە دەسەڵات و حیزبی حاکم ئەنجامیان دەدەن، ئێمە لە وڵاتێکداین کە بەشێك لە کوشتنەکان دەسەڵات یان ڕاستەوخۆ لە پشتیانەوەیە یان ئەندامانی هێزە ئەمنیەکانن و دەسەڵاتەکانیان و چەکی فەرمی بۆ کوشتن بەکار دەهێنن.

خەتەرێکی گەورەیە بە پاساوی ڕووماڵ نەکردنی کوشتن ئەو خوێنانەی دەسەڵات دەیانڕێژێت پەردەپۆش بکرێن، ئەمە دەبێتە هاندەرێك و دەستکراوەیی دەسەڵات و حیزبە حاکمەکان بۆ ئاسانتر دەستبردن بۆ تیرۆر و کوشتن، بۆیە پێویستە میدیاکان زۆر فراوانتر لە جاران ئەو ڕووداوانە ڕووماڵ بکەن کە دەسەڵات و چەکدارەکانیان هۆکاری ئەنجامدانیانن.

بەداخەوە کە ئێمە لە سنورێکی جوگرافیداین کە ئەوەندەی چەکی مۆڵەتدار مەترسیە لەسەر ئاسایشی کۆمەڵایەتی و ژیانی خەڵك ئەوەندە چەکی بێ مۆڵەت مەترسی نیە، وە ئەوەندەی ئەو هێزانەی بۆ پاراستنی خاك و ئاسایشی خەڵك بوونەتە هۆکاری کوشتنەکان ئەوەندە مەترسیتر لە ئارادا نەبوە، هەموو کوشتنەکانیتر دەکرێت بە ئاسایی تەماشا بکرێن و لە کاتی هەڵکشاندا رێکاری رێگری زیاتر بۆ هەڵکشانەکە بکرێت کە یەکێکیان رێکخستنی میدیایە و دەکرێ لە هەموو کۆمەڵگەکانی دنیادا بە پێشکەوتوو و دواکەوتوەوە ڕووداوی کوشتن هەبێت بە رێژەی جیاواز، بەڵام کوشتن و تیرۆرکردن و تەسفیە حساباتە جیاوازەکان کە دەسەڵات و هێزە باڵادەستە جیاوازەکان لە پشتیانن و هۆکاری ئەنجامدانن لە هەموو وڵاتێکدا نین و تەنها لەو وڵاتانە دەبنە دیاردە کە یاسا هیچ رۆڵێکی نیە یان زۆر لاوازە تیایاندا.

بۆیە داوا لە ڕاگەیاندن و ڕاگەیاندن کاران دەکەم کە هیچ کات نەوەستن لە ڕووماڵی ئەو کوشتنانەی کەدەسەڵات یان هێزی سەربەدەسەڵات یان بە چەکی دەسەڵات ئەنجام دەدرێن تا هەموو کوشتنەکان دەبنە ڕای گشتی، گەر وانەبێ ئەوا دەسەڵات دەستکراوە دەبێت لە تەسفیە حسابات و نەیارو ڕەخنەگرەکان بە سیناریۆی جیاواز دەکوژن، ئەوکات نە میدیا باسیان دەکات و نە یاسایەکیش هەیە بۆ دادوەری، مەترسی جدی ئەوکاتە دەستپێدەکات کە دەسەڵات لە پشت کوشتنەکانەوەبێت و رێگربێ لە میدیا بە پاساوی رێگری لە ڕووماڵی کوشتن بیکاتە هەواڵ.

سکرتێری گشتیی ناتۆ رایگەیاند، ناتۆ زۆر بە تووندی وەڵامی هەر هێرشێکی دوژمن بۆ سەر پۆڵەندا یان هەر ئەندامێکی دیکەی هاوپەیمانییەکەیان دەداتەوە جا هێرشکارەکە رووسیا یان هەر وڵاتێکی دیکە بێت.

رۆژی چوارشەممە، 26ی ئاداری 2025، مارک رووتە، سکرتێری گشتیی ناتۆ سەردانی وارشۆی پایتەختی پۆڵەندای کرد و لەگەڵ دۆناڵد تەسک، سەرۆکوەزیرانی پۆڵەندا کۆبووەوە. دوای کۆبوونەوەکە سکرتێری گشتیی ناتۆ لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەڤانیدا رایگەیاند، "ئەگەر هەر کەسێک لێکدانەوەی هەڵە بکات یان پێیوابێت دەتوانێت هێرشبکاتە سەر پۆڵەندا یان هەر هاوپەیمانێکی دیکە، ئەوا رووبەڕووی وەڵامێکی زۆر تووندی ئەم هاوپەیمانییە بەهێزە دەبنەوە".

رووتە گوتی، "وەڵامەکەمان وێرانکەر دەبێت، ئەمە پێویستە بۆ ڤلادیمیر ڤلادیمیرۆڤیچ پووتین (ڤلادیمیر پووتین، سەرۆکی رووسیا) و هەموو کەسێکی دیکە روون بێت کە دەیانەوێت هێرشمان بکەنە سەر".

ئەو گوتانەی رووتە لەکاتێکدایە ئەمریکا دەیەوێت بەزووترین کات کۆتایی بە جەنگی ئۆکراینا بهێنێت و وڵاتانی ئەورووپا تاوەکو رادەیەک بەشدارییەکی ئاشکرایان لەو گفتوگۆیانەدا نەبووە. ئەمەش هاوپەیمانە ئەورووپییەکانی واشنتنی نیگەران کردووە.

لەو بارەیەوە تەسک گوتی، "با راستگۆبین، کاریگەریمان بەسەر ئەو گفتوگۆیانەوە سنووردارە". دەشڵێت، "وەکو ناتۆ و وەکو پۆڵەندا، پێویستە ئامادەیی زیاترمان بۆ هەموو سیناریۆیەک هەبێت".

ئەمڕۆ ئولف کریستەرسن، سەرۆکوەزیرانی سوێد لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەڤانیدا لە ستۆکهۆڵم رایگەیاند، لە 10 ساڵی داهاتوودا 300 ملیار کرۆن (30 ملیار دۆلار) لە بەرگریدا خەرج دەکەن. بەمەش تاوەکو 2030 نزیکەی 3.5٪ی کۆی بەرهەمی نێوخۆیی وڵاتەکەی بۆ ئەو بوارە تەرخان دەکات کە ئێستا 2.4٪ە.

سەرۆکوەزیرانی سوێد دەشڵێت، "دۆخێکی ئەمنیی نوێمان هەیە و نادڵنیاییەکانمان بەردەوام دەبن". جەختی لەوەش کردەوە، ئەو زیادکردنەی خەرجی بەرگرییە "گەورەترینە لە دوای جەنگی ساردەوە".

تاوەکو ئاداری 2024 سوێد بێلایەنی خۆی لەنێوان رووسیا و ناتۆدا پاراستبوو، بەڵام ئەو کات بە چەند هۆکارێک کە دیارترینیان جەنگی ئۆکراینا بوو، سوێد بووە ئەندامی ناتۆ.

سەرۆکوەزیرانی سوێد ئاماژەی بەوە کرد، ئەو زیادکردنەی خەرجی سەربازییە "بەس نییە". گوتیشی، پێویستە لە ساڵانی داهاتوودا ئەندامانی ناتۆ بە تایبەت وڵاتە ئەورووپییەکانی نیو هاوپەیمانییەکە هەنگاوی زیاتر بنێن.

ساڵی 2020، وڵاتەکە پێنج ملیار و 330 ملیۆن دۆلاری بۆ تەرخانکردبوو، بۆ ئەم ساڵ 12 ملیار و 300 ملیۆن دۆلاری تەرخانکردووە و پلانیشی هەیە تاوەکو ساڵی 2030 بیگەیێنێتە 16 ملیار و 570 ملیۆن دۆلار. واتا وڵاتەکە لە 11 ساڵدا بودجەی بەرگریی سێ هێندە زیاد دەکات.

هەروەها، سوێد پار 60 هەزار سەربازی هەبوو، ئەم ساڵ دەیەوێت 30 هەزار سەرباز زیاد بکات، ئەمە جگە لە هەبوونی 23 هەزار سەربازی یەدەگ.

رۆژی شەممە، 11ی کانوونی دووەمی 2025، سوپای ئەڵمانیا پشتڕاستی کردەوە کە تاوەکو نیسانی ئەم ساڵ، یەکەیەکی سەربازیی نوێ بۆ پاراستنی ژێرخانە گرنگەکان و بنکە سەربازییەکان دروست دەکەن. لەکاتی جەنگدا یەکەکە ئەرکدار دەکرێن و بەشێک دەبن لە هێزەکانی ناوخۆ.

بە گوێرەی میدیای ئەڵمانیا، ئەم هەنگاوەی وڵاتەکە بۆ ئەوەیە کە بتوانێت بۆ رووبەڕوووبوونەوەی مەترسییەکان؛ سەربازی زیاتر بنێرێتە سنوورەکانی رۆژهەڵاتی ناتۆ.

بەرپرسانی سوپای ئەڵمانیا پێشبینی دەکەن نزیکەی شەش هەزار سەرباز لە یەکەکەدا بن.

بە گوێرەی میدیای ئەڵمانیا، ئێستا سوپای وڵاتەکەیان خاوەنی 180 هەزار سەرباز و 80 هەزار کارمەندی سڤیلە، کە پزیشک، بەڕێوەبەر و یەکە ئیدارییەکان دەگرێتەوە. هەروەها، ئەڵمانیا پێویستی بە 75 هەزار سەربازی دیکەیە بۆ ئەوەی بتوانێت بە باشی خۆی بۆ رووبەڕووبوونەوەی مەترسییەکان ئامادە بکات.

کۆمپانیای (بی وای دی)ـی چینی کە تایبەتە بە بەرهەمهێنانی ئۆتۆمبێل، لە ساڵی رابردوودا داهاتی زیاتر لە 100 ملیار دۆلار بووە، بەمەش توانیویێتی بەسەر کۆمپانیای تێسلای ئەمریکی بازبدات.

کۆمپانیا چینییەکە (BYD) توانیویێتی لە چەند ساڵی رابردوودا بازاڕی نێودەوڵەتیی خۆی گەورەبکات و ببێتە گەورەترین بەرهەمهێنەری ئۆتۆمبێلی کارەبایی لەسەر ئاستی جیهان.

داهاتی ساڵی رابردووی کۆمپانیا چینییەکە 107.2 ملیار دۆلار بووە، لەکاتێکدا داهاتی هەمان ماوەی کۆمپانیای تێسلا 97.7 ملیار دۆلار بووە.

داهاتەکانی کۆمپانیای بی وای دی لە ساڵی 2024 بەراورد بە 2023، بەڕێژەی 29٪ بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە بینیوە.

بەهای پشکی کۆمپانیاکە بەهۆی داهاتی باش و پێشکێشکردنی تەکنۆلۆجیای نوێی بارگاویکردن، گەیشتووەتەوە بەرزترین ئاستی خۆی لە مێژووی دامەزراندنی کۆمپانیاکە.

کۆمپانیای (بی وای دی) تەکنۆلۆجیایەکی بارگاویکردنی نوێی خستووەتەڕوو کە تەنیا لە ماوەی 5 خولەک، دەتوانێت باتریی ئۆتۆمبێلی کارەبایی، بارگاوی بکات بەچەشنێک بەشی لێخوڕینی 470 کیلۆمەتر بکات.

ساڵی 2024، کۆمپانیای تێسلا 1.7 ملیۆن ئۆتۆمبێلی کارەبایی بەرهەمهێنا، لەبەرامبەردا BYD لەو ساڵەدا 4.2 ملیۆن ئۆتۆمبێلی کارەبایی و هایبێریدی بەرهەمهێناوە.

وەزیری دەرەوەی ئێران لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنی دا لەگەڵ هاوتا عێراقییەکەی سەبارەت بە ئەگەری خراپبەکارهێنانی بنکە سەربازییەکانی ئەمریکا لە وڵاتانی ناوچەکە و ئاسمانی ئەو وڵاتانە هۆشداری دا. عەباس عێراقچی هەروەها رەتیکردەوە، ئێران بە بەڵگەی ساختەی عێراقی نەوتی فرۆشتبێ.

بە گوێرەی میدیای فەرمیی ئێران، ئەمڕۆ سێشەممە، 25ـی ئاداری 2025، عباس عێراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران و فوئاد حوسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا پەیوەندییە دووقۆڵییەکانی نێوان تاران-بەغدا و دوایین پێشهاتەکانی ناوچەکەیان بە تایبەتی دەستپێکردنەوەی هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر غەززە و هێرشی ئەمریکا بۆ سەر حووسییەکانی یەمەنیان تاوتوێکرد.

وەزیری دەرەوەی ئیران سەبارەت بەو "مەترسییە جیدییانەی" لە ئەنجامی "خراپ بەکارهێنانی بنکەکانی ئەمریکا" لە وڵاتانی ناوچەکە و هەروەها ئاسمانی ئەو وڵاتانە بۆ "کردەی شەڕەنگێزانە" دژی گەلانی ناوچەکە هۆشداری دا و گوتی: "پێویستە هەموو وڵاتانی ناوچەکە رێوشوێنی پێویست بۆ پاراستنی سەروەریی نیشتیمانیی خۆیان و رێگریکردن لە بەکارهێنانی خاک و تواناکانیان لە لایەن هێزە سەربازییە بیانییەکانەوە بۆ ناسەقامگیرکردنی وڵاتانی دیکە بگرنەبەر."

عەباس عێراقچی ئاماژەی بە سزاکانی ئەمریکا بۆ سەر پیشەسازیی نەوتی ئێران کرد و بە نایاسایی ناوی بردن.

عێراقچی رەتی کردەوە، ئێران بە بەڵگەی ساختەی عێراقی نەوتی فرۆشتبێ و رایگەیاند، ئەمریکا لە پشت ئەو تۆمەتبارکردنەی تارانە و مەبەستەکەی گوشارخستنەسەر تارانە.

عێراقچی گوتی: "ئەو تۆمەتانەی کە بەرپرسانی ئەمریکا بۆ گوشارخستنە سەر ئێران دەیانخەنە ڕوو، هیچ بنەمایەکیان نییە و چاوەڕوان دەکرێ وڵاتانی دراوسێ و دۆست وریا بن لە ئاژاوە و هەوڵەکانی ئەمریکا بۆ لێکترازانی وڵاتانی ناوچەکە، کە جگە لە تێکدانی پەیوەندی دۆستانەی نێوان وڵاتانی ناوچەکە بەگوێرەی ئامانجە پیسەکانی رژێمی زایۆنی، هیچ نیازێکی دیکەی نییە."

حەیان عەبدولغەنی، وەزیری نەوتی عێراق، یەکشەممەی ئەم هەفتەیە بە میدیای فەرمیی عێراقی راگەیاند، دوابەدوای زیادبوونی سزا و گەمارۆ ئابوورییەکانی سەر کۆماری ئیسلامی، لە لایەنی ئەمریکییەوە ئاگادار کرانەوە کە تانکەرەکانی ئێران بە "بەڵگەنامەی ساختەی عێراقی" نەوتی خاوی ئێران دەگوازنەوە.