د.علی عباس محمود
لەكاتێكدا سەرۆكی پێشكەوتووترین وڵاتانی جیهان وڵاتانی زلهێز كەوتوونەتە قووڵترین و سەختترین قەیرانی تەندروستی و دارایی و ئابووری و هەندێجار دەستەوەستان دەبینرێن لە بەرامبەر ئەو گێژاوە قووڵ و گشتگیرەی بەهۆی پەتای كۆرۆناوە سەریهەڵداوە، بە جۆرێك كە ئەم سەركردە بە ئەزموونانە ناتوانن بە ئاسانی بڕیار بدەن و تەنانەت هەندێجاریش نازانن چ بكەن و چ بڵێن.
لەبەرئەوەش رووبەڕووی رەخنە و گلەیی تووندی جەماوەر بوونەتەوە بەهۆی سەرنەكەو‌تنی پلانەكانیان و نەتوانینی زوو كۆنتڕۆڵكردن و كۆتاییهێنان بەو پەتا كوشندەیە و سەرهەڵدانی بێكاری و برسێتی و هەژاری لە كۆمەڵگەكانیاندا و هەرەسهێنانی بازاڕی كار و ئابووری بەگشتی، لەوكاتەدا دەبینین كە گرووپێكی بچووك لە ژنانی سەركردە زۆر بە متمانەتر و لێهاتووانەتر لەبەردەم ئەم جەنگەی دژ بە كۆرۆنا دەردەكەون، ئەویش دوای ئەوەی كە بە زیانێكی زۆر كەمتر و پلانی تۆكمەتر و دووربینتر خەریكە ئەم قەیرانە تێدەپەڕێنن و بەرەبەرە ژیانی خەڵكی ئاسایی دەكەنەوە.
پاڵپشت بۆ ئەم قسانەم، ئێستا پشتگیری جەماوەریی سەرۆك ترەمپ زۆر دابەزیوە و تەنانەت لەلایەن لایەنگرانی پارتەكەشییەوە رووبەڕووی رەخنەی تووند بووەتەوە بەهۆی ناكارامەیی و نەتوانینی ئیدارەدانی ئەم قەیرانە بەشێوەیكی باشتر و كاریگەرتر. تەنانەت لە دوایین راپۆرتدا دەركەوتووە كە ئەو پزیشكە بە ئەزموونەی سەرۆكایەتی لیژنەی بەرەنگاربوونەوەی كۆرۆنا دەكات لە ئەمریكا ئاستی جەماوەریی زۆر لە ترەمپ زیاترە و خەڵك زیاتر گوێ لەو دەگرن و حەزدەكەن شتەكان لە زاری ئەوەوە ببیستن.
هەمان بۆچوون بۆ بەریتانیاش راستە. خەڵكی بەریتانیا، بەتایبەتی ئینگلستان، زۆر لە سەرۆكوەزیران (بۆریس جۆنسن) و كابینەكەی تووڕەن، چونكە دەستوبردی نەكرد و زوو بەخۆنەكەوت و پلانی دوورمەودا و تۆكمەی دانەڕشت، یان نەیبوو، بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەم پەتایە. سەرەتا پلانێكی مەترسیداری راگەیاند Herd Immunity، كە هەر زوو شەرمەزار كرا و پێیان گۆڕی. ئینجا بە درەنگەوە كاتێك قەدەخەی هاتووچۆی راگەیاند و رێكارە تووندەكانی سەپاند، كۆرۆنا گەیشتبووە سەر سەری و تەنانەت خۆیشی تووشبوو.
ئینجا كە خۆی تووشی پەتاكە بوو و بە زەحمەت لێی دەرچوو بە گوتەی خۆی لە لێواری مردن گەڕاوە، كاتێك سوپاسی تایبەتی ئەو دوو پەرستارەی كرد كە چەندین رۆژ جێیان نەهێشت و لەگەڵی مانەوە و شەونخوونییان چەشت، هەردووكیان گوتیان ئێمە هیچی زیادمان بۆ سەرۆكوەزران نەكردووە و ئەركی خۆمانە بەبێ جیاوازی خزمەتی هەموو نەخۆشێك بكەین. ئەمە وەڵامێكی دڵخۆشكەر نەبوو بۆ سەرۆكوەزیران، لەلایەن دوو كارمەندی تەندروستی وڵاتێكی وا پێشكەوتووەوە.
ئەزموونی ئەمریكا و بەریتانیا و فەرەنسا و ئیسپانیا و ئیتاڵیا كە پیاوان سەركردایەتییان دەكەن بە ئەزموونی خراپ و تەنانەت تاوەكو رادەیەك بەئەزموونی شكستخواردوو وێنا دەكرێن لە وەڵامدانەوە و بەرەنگاربوونەوەی پەتای كۆرۆنا. بەتایبەتی ئەمریكا و بەریتانیا.
كەچی لەولاوە دەبینین دوو سەركردەی ژن، یەكێكیان سیاسییەكی بەئەزموون و بە تەمەن كە پسپۆرییەكەشی هیچ پەیوەندی بە سیاسەت و یاسا و ئیدارەوە نییە. ئەویدیكەش گەنجێكی لێهاتوو، گۆشدراو بە ئەزموونێكی سیاسی و ئیداری باش، بە توانا و لێزان و خاوەن خەسڵەتی سەركردایەتی بەهێز و كاریگەر. ئەم دوو خانمە ئێستا بوونەتە سیمبوولی ئافرەتی سەركەوتوو لەجیهان بەگشتی و لە ئەوروپا و نیوز‌یلەندا بەتایبەتی، چونكە توانییان ئازایانە و پڕ لە هێز و وزە بێنە بەردەم جەماوەر وهەمیشە مژدەی سەركەوتن و دڵخۆشی و گەشبینی و ئیجابی لە رووخساریان رەنگدەداتەوە. ئەم دوو نموونە باڵایەش Role Model چۆنی
لە:
1-خاتوو ئەنگێلا مێركل، تەمەن 66 ساڵ، دكتۆرای لە زانستی كیمیای كوانتەم هەیە و پێشتریش وەك توێژەری بواری كیمیا و فیزیا كاری كردووە. چەندین جار لەلایەن گۆڤاری (فۆڕبێس) بە یەكێك لە كاریگەرترین و بەهێزترین كەسایەتییەكانی ساڵ دیاریكراوە. خاتوو مێركل 20 ساڵە سەرۆكی پارتی دیموكراتی كریستیانە CDU، هەروەها 17 ساڵە راوێژكاری ئەڵمانیایە، كە بە دڵ و دینەمۆی پیشەسازی و كار و بازرگانی ئەوروپا دادەنرێت. لەو ماوە دوور و درێژەدا حیزبەكەی و حكومەت و وڵاتەكەی تووشی چەندین قەیرانی سەختی سیاسی و ئیداری و دارایی و مرۆیی بووەتەوە، بەڵام بە سەركەوتوویی تێیپەڕاندوون و نەك لاوازی نەكردن، بگرە بەهێزتر و پتەوتری كردوون ئەویش بە گۆڕینی هەڕەش و خاڵە لاوازەكان بۆ درەفەت و خاڵی بەهێز SWOT Analysis.
2-جاسیندا ئاردێرن، سەرۆكوەزیرانی نیوزیلاند كە تەمەنی 40 ساڵە، بەكالۆریۆس لە خوێندنی پەیوەندییە سیاسی و نێودەوڵەتییەكان هەیە. لە دوای چەند مانگێك بووە سەرۆكوەزیران كە تازە بە نۆبەرەكەی سكپڕ بوو. ئەو ژنە گەنجە لە پێگەیەكی وا خۆی بینییەوە كە پێشتر تەنیا پیاوانی بە ئەزموون و بە تەمەن دەیانتوانی بگەنە ئەو پێگەیە، ئەوانەی سەری خۆیان لەنێو سیاسەت و ئیدارە و بەرێوەبردنی وڵات سپی كردووە. لەگەڵ ئەوەش كاتێك حكومەتەكەی ئەو ژنە گەنجە رووبەڕووی قەیرانێكی ئەمنی و كارەساتێكی ترسانك بووەوە لە رووداوێكی تیرۆری نێوخۆیی تەقەكردن لەنێو نوێژكەرانی مزگەوتێكی ئەو وڵاتە Christchurch Mosque Shootingsدەیان موسوڵمان تێیدا گیانیان لە دەستدا. رەنگە هەر كەسێكی دیكە بووایە بەرگەی ئەو دۆخە سەخت و دژوارەی ئەوكاتی نەگرتبایە و بە جۆرێك خۆی لەو بەرپرسیارێتی لادابا. بەڵام ئەم خاتوونە گەنجە شانیدا بەر ئەو ململانێیە و لێهاتووانە لێی دەرچوو. تەنانەت دوای چەند رۆژێكی كەم لەو رووداوە خوێناوی و شۆكهێنەرە، ئەو خاتوو (ئاردێرن) توانی قەناعەت بە پەرلەمانی نیوزلەندا بكات بۆ هەموواركردنەوە و سنوورداركردنی یاسای چەك هەڵگرتن.
ئێستاش كە دەبینین ئەم دوو خانمە سەركردەیە لە ژێر سەختترین تاقیكردنەوەی سیاسی و ئیداری و ئابووری و تەنانەت مرۆیشدا كاری حكومەتەكانیان ئەنجامدەدەن، تاوەكو ئەم دەقیقەیەش بەوپەڕی ورەوە بەرەو پێشەوە هەنگاو دەنێن و سەرسەختانە بڕیارە گرنگ و چارەنووسسازەكان دەدەن، بەبێ سڵەمینەوە لەهەر ترس و هەڕەشەیەك، چونكە پێشتر و زووتر حیسابیان بۆ هەموو شتێك كردووە، چ كاتێك بە چ ستراتیژێك.
لێرەدا رەنگە هەندێكمان بڵێین كە نەخێر، هاوكێشەكە بەوشێوەیە نییە و هەر وڵات و كیشوەرێك ژینگە و دۆخی خۆی جیاوازە و ناكرێ بەراورد بكرێن. بەڵام ئەم بۆچوونە بەوە بەتاڵ دەبێتەوە كاتێك زانایان و پزیشكانی پسپۆڕ و ڤایرۆسناسان Virologist و پەتاناسان Epidemiologists دان بەوە دادەنێن كە بەڵێ ئەگەر لە سەروبەندی سەرهەڵدان و بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەكە، واتە لە مانگی كانوونی دووەم و مانگی شوباتی ئەمساڵدا، زووتر و باشتر ئامادەسازی بكرابووایە و پلان و ستراتیژی تۆكمە ئامادەكرابان، ئەوا بە دڵنیاییەوە رێژەی تووشبووان و قوربانیان كەمتر دەبوو و دەتوانرا باشتر و كاریگەرتر بەر بەو پەتایە بگیرێت و تەنانەت رەنگە زووتریش بەسەریدا زاڵ ببان. ئەوكاتیش شۆكە ئابووری و داراییەكە هێندەی ئێستا رووخێنەر و ئازاربەخش و دوورمەودا نەدەبوو.
بۆیە رەنگە ئێستا هەندێ لە ئەمریكییەكان درك بەوە بكەن كە ئەگەر ئێستا هیلاری كلینتن سەرۆكی ئەمریكا بووایە، چاوەڕواندەكرا بە پلان و ستراتیژییەتێكی باشتر و تۆكمەتر رووبەڕووی ئەم پەتا جیهانییە ببایەوە و ئەو هەموو زیانە گیانی و ئابووری و داراییە لە ئەمریكا نەكەوتبایەوە، كە هەر ئەمڕۆ ژمارەی بێكاریی لە ئەمریكا 20 ملیۆنی تێپەڕاند.
لەبارەی شێوازی سەركردایەتیكردنی ژن و پیاو، زانایانی دەروونناسی و زانستی دەروونشیكاریی Psychoanalysis پێیانوایە كە جۆر و شێوازی مامەڵەی كۆمەڵگە لەگەڵ ئافرەت وایلێدەكات جیا لە پیاو رەفتار بكات و شێوازی تایبەتی خۆی بناسێتەوە و لەكار و ژیانی رۆژانەی بەكاریان بێنێت. كەواتە بابەتەكە ئەوەندەی پەیوەندی بە هۆكاری ژینگە و دەورووبەرەوە هەیە، ئەوەندە پەیوەندی بە بۆماوە و بایلۆجییەوە نییە لەڕووی پێكهاتەی هۆشیی و جەستەیی ژن و پیاو.
لێرەدا دەگەینە ئەو راستییەی كە ئەگەر ژنان دەرفەتیان بۆ بڕەخسێت و شانبەشانی پیاو هانبدرێن و پشتگیری بكرێن، ئەوا هەر دوو رەگەز دەتوانن تەواوكەری یەكتربن و بەڵكو هەندێجار ژنان پێشەنگیش بن لە كارێك كە رەنگە پیاوان بەو ئاستە تێیدا سەركەتوو نەبن. بێگومان ئەمە جگە لەو كار و پیشانەی كە زیاتر تایبەتن بە رەگەزێك، ئەویش بە هۆكاری جیا هەروەك هەموومان دەزانین.
ليست هناك تعليقات
إرسال تعليق