كوردپلات - KurdPlat
-
پێشەکی
زۆرجار لە ناوەندی ئەکادیمییەکان و مێدیا و سەنتەرەکانی راگەیاندندا، ئەمەریکا و کورد بە پەیوەندی بە یەکەوە دەبەسترێنەوە و شرۆڤەی ئەم پەیوەندییە لەسەر بنەمای مێژو و پشک و بەرژەوەندی لێکدەدرێتەوە، بەلای ژمارەیەک لە چالاکوانانی سیاسیشەوە تائێستا لەنێوان ئەمەریکا و کورددا شتێک نیە ناوی پەیوەندی بێت، ئەوەی هەیە هاموشۆ و ئاشنایەتییەکی تاکە کەسی و مامەڵەیەکی کاتیی و زەمەنییە.
بە ئەنەلایزی ئاشنایەتی ئەمەریکا – کورد بە درێژایی مێژو، کۆمەڵێک چەمکی وەک (پەیوەندی نێگەتیڤ، گفتوگۆی ناسەرکەوتو، دیداری شکستخواردو، رەتکردنەوەی هاوکاری، پیلانی پێشینە و ...هتد) بەرچاو دەکەون کە ئاماژەن بەوەی ئەمەریکا تائێستاش دۆستی کورد نەبوە و ئەوەی لەو نێوەندەدا گوزەراوە، جگەلەوەی بەرژەوەندی ئەمەریکا و هاوپەیمانەکانی لێکەوتۆتەوە، سڕینەوەی جێپێکانی کوردیش بوە لە هەمو زەمەنەکاندا، وەک ئەوەی گەشەی کورد کە مەترسی بوە بۆ سەر هاوپەیمانەکانی ئەمەریکا، ئاواش ئەمەریکا خاوەن بڕیاری شکستی شۆڕش و جەبهە کوردییەکان بووە.
لە قۆناغەکانی دواتریشدا لەگەڵ شۆڕشەکانی رۆژهەڵات و باشوری کوردستاندا، بەپێچەوانەی پێشبینی و خواستی کوردەوە، ئەمەریکا هۆیەکی سەرەکی ئەو شکستانە بوە و بە هاوکاریکردنی دوژمنانی کورد لە روی سەربازییەوە شۆڕشی کوردی سەرکوت کردوە، ئەمەریکا تەنانەت بە خۆشحاڵی دەربڕینی بەرامبەر بە رێککەوتننامەی جەزائیر 1975 کە بوە هۆی لەناوبردنی شۆڕشی کورد، پشتیوانی دوژمانی کورد بوە و ئەو "خۆشحاڵبون"ەشی گەیەنەری دارێژەری و پیلانداری ئەمەریکا بوە بۆ کۆتاییهێنان بە جموجوڵەکانی کورد.
قۆناغە مێژووییەکان
لەگەڵ یەکەم هەنگاوی بانگخوازە کریستیانە ئەمەریکییەکان بۆ ناو خاکی کوردستان و دروستبونی مەرحەباییەکانی نێوان ئەمەریکا – کورد لە سەرەتاکانی سەدەی نۆزدەدا ئەمەریکییەکان چی وەک هاوڵاتی، چی وەک بابا ئاینییەکان و چی وەک دەسەڵاتیش بەدگومان بون بە تێکەڵاویی لەگەڵ کوردەکاندا، کاتێک لە جینۆسایدی ئەرمەنەکاندا لە 1894دا بە "ناڕەوا" کورد تێوەگلێنرا، ئیتر بەدگومانییەکانی ئەمەریکا بەرامبەر بە کورد بونە راستی و ئەمەریکا پشتکردنی ئاشکرای لە کورد نیشاندا، تادواتریش کە لە ساڵی 1904 بانگخوازێکی کریستیانی ئەمەریکا لە ناوچەی خوێ لە کوردستانی رۆژهەڵات کوژرا، ئەمەریکا کوردی تاوانبار کرد و ئەوە کەمە سۆز نواندنەی ئەمەریکاییەکانیش بۆ کورد هەبون بەرەو بنبەست بران.
لە پارچەکانی تری کوردستانیش بەتایبەت لە کوردستانی باکور، ئەمەریکا رۆڵی نەرێنی گێڕاوە لە بارودۆخی کوردەکاندا و هاوکارییە سەربازییەکانی ئەمەریکا بۆ تورکیا دژ بە کورد داهاتویەکی رەشی بۆ کورد خستۆتەوە، بیریاری ناسراوی ئەمەریکایی نوام چۆمسکی لە دیمانەیەکی رۆژنامەنوسی تورک ئایدۆغان وەتەنداشدا لە باسی هەڵویستی ئەمەریکا لەبەرامبەر گۆڕانکارییەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا رونیدەکاتەوە، "لە ساڵەکانی 1990 دا لە تورکیا، دەوڵەت تیرۆرێکی یەکجار بێویژدانانەی لەدژی کورد پەیڕەو کرد و ئەمەریکاش ئاگاداری بارودۆخەکە بو، بەڵام لە بەرامبەردا هەر خەریکی فرۆشتنی چەکی خۆی بە تورکیا بو و زۆر بە باشی دەیزانی، کە تورکیا ئەم چەکانە بۆ لەناوبردنی کوردەکان بەکاردەهێنێت".
هەرێمی کوردستان – کوردستانی باشور لەگەڵ ئەوەی دەسەڵاتێکی ئۆتۆنۆمی بوە و دواتر بۆتە هەرێمی فیدراڵی، بەڵام تائێستاش پەیوەندی ئەمەریکا – کورد، ئاشنایەتی و دۆستایەتییەکی تاکەکەسی بوە لەگەڵ هەندێک لە بەرپرسانی ئەمەریکادا کە زۆرینەیان خانەنشین بون، هەمو دیدار و چاوپێکەوتنەکانی سەرانی ئەمەریکا و دەسەڵاتدارانی کوردستان لە ساڵانی نزیکدا جگە لەوەی سۆزدارییەکی دڵسۆزانەیان بۆ کورد لێنەکەوتۆتەوە رەشبینیشیان بۆ کورد لێکەوتۆتەوە.
راگەیاندراوی کۆشکی سپی ئەمەریکا لەسەر یەکێک لە سەردانەکانیی مەسعود بارزانی سەرۆکی پێشووی هەرێمی کوردستان (2012) ئەوەی خستەوە، کە کورد لە هەڵەیەکی مێژویدایە، پێیوایە ئەمەریکا دۆستێکی دڵسۆزیەتی و دەتوانێ پشتی پێ ببەستێ، لە کۆشکی سپی کە سەرۆک ئۆباما و بایدنی جێگری پێشوازییان لە بارزانی کرد، بەڵام ئەم رستەیە هەموو ریسەکەی کردەوە خوری و کوردی هیوا بڕ کرد، "سەرۆک ئۆباما و جێگری سەرۆک بایدن تەئکیدیان لەسەر پابەندبونی ئەمەریکا بە پەیوەندییە نزیک و مێژویەکان لەگەڵ کوردستان و گەلی کورد کردەوە، ئەمەش لە چوارچێوەی شەراکەتی ستراتیجی ئێمە لەگەڵ عێراقێکی فیدراڵی دیموکراتی یەکگرتودا".
دور و نزیک سەرکردەکانی کورد هیوایان بە ئەمەریکا بەستوە و تەنانەت لە پرسی دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستاندا چاوەڕیی هاوكاری و پشتیوانی ئەمەریکایان کردوە، لە راستیدا ئەمە جگە لە "خۆ خەڵەتاندن" ئەنجامێکی ئەوتۆی لێنەکەوتۆتەوە، لەبەرئەوەی ئاشنایەتییەکانی کورد و سەرکردەکانی لەگەڵ ئەمەریکایەکاندا ئاشنایەتیەکی ستراتیجی نەبون ئەوا کورد نەیتوانیوە لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریکادا کۆڵ بگرێت، چونکە لە ئەمەریکایەکی دامەزراوەییدا کە سیاسەتی دەرەوەی فلتەرەکانی کۆشکی سپی و ئەنجومەنی ئاسایش و وەزارەتی دەرەوە و پێنتاگۆن دەبڕێت ناکرێ پێکەنینێکی سیاسی بە بەرژەوەندی لێکبدرێتەوە و پشتی پێ ببەسترێت، هەروەک پێکهاتەی کۆمەڵگەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و تاکی کوردیش کە سۆز و بەزەیی بە سیاسەت دەپێویێت دەبێ لەبەرچاو بگیردرێت چونکە ریالیستەکانی ئەمەریکا کە حوکمدارن و دەسەڵات دەجوڵێنن سیاسەت بە خالی لە مۆراڵ و سۆز دەبینن.
تەنانەت بەشێکی چاودێرانی سیاسی ئەمەریکی کۆکن لەسەر ئەوەی ئەگەر ئەمەریکا بەڵێنی بە کوردەکان دابێت کە دەوڵەتی کوردستانیان بۆ دابمەزرێنێ یان پشتگیرییان بکات، ئەوا ئەمەریكا بە هیچ شێوەیەك ئەم بەڵێنەی خۆی جێبەجێ ناكات، چونكە ئامادە نییە دان بە هەبونی دەوڵەتێكی سەربەخۆی كوردیدا بنێت.
هەروەک یەكێك لە هۆكاری كێشەكانی نێوان بەغدا و هەولێر کە تائێستاش بەردەوامن بە پشتگیری نەكردنی ئەمریكا لە كورد و دۆزی كورد بەستراوەتەوە بەوەی ئەمەریكا هیچ جۆرە سیاسەتێكی رون و ئاشكرای لە عێراقدا نییە و بە پێی بەرەژوەندییەكانی خۆی لە گەڵ روداو و پێشهاتەكاندا هەڵسوكەوت دەكات.
چاوێک لەسەر ئێستا
لە ئێستادا ئەوەی ئەمەریکاییەکانی پەلکێشی هەرێمی کوردستان کردوە، بەرژەوەندییە بازرگانییەکانی ئەمەریکا و بەرپرسە بازرگانەکانییەتی لەگەڵ نەوتی هەرێمی کوردستاندا، بەڵام ئایا ئەم بەرژەوەندییە ئابورییە چەندە ئەمەریکا وابەستەی بەڵێنی فەرمی و کرداری دەکات لە پشتگیریکردنی بۆ کوردستان، ئەوە پرسیارێکی گرنگە کە کورد بە دوای وەڵامەکەیدا بگەڕێت.
ئەگەرچی داواکانی کورد بۆ دیموکراسی و دەسەڵاتی مەرکەزی، جا چ لە فۆرمێکی ئۆتۆنۆمی بێ یا سەربەخۆیی لە شوێنێکی دیاریکرا بەناوی (کوردستان) هەمیشە ئامانجی سەرەکی هەموو بزوتنەوەیەکی کوردی بوە. بەڵام ژمارەیەک لە چاودێرانی سیاسی پێیان وایە، کە بارودۆخی ئێستای کوردستان بۆ دەوڵەتی سەربەخۆ نەمەیوە و گونجاویی تێدا نیە.
دکتۆر ماریانا خارونتاکى، لێکۆڵەر لەبوارى پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان و سیاسەتى رۆژهەڵاتى ناوەڕاست، نوسەرى کتێب " کوردەکان و سیاسەتى دەرەکى ئەمەریکا، پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست تا ساڵى 1945"، پێیوایە بارودۆخی کوردەکانی هەرێمی کوردستان بەتایبەت، بەهێزتربونی حکومەتی هەرێمی کوردستان و گەشەسەندنەکانی ئەم دواییەی کوردەکانی عێراق وەکو چەند رۆڵگێرێکی ناحکومی شانۆی نێودەوڵەتی بۆتە بیرۆکەیەکی دیار لەنێوان وڵاتە زلهێزە جیاوازەکان چ لە هەرێم یاخود لە دەرەوە.
ئەگەریش قسە لەسەر ئەمری واقعی سەربەخۆیی حکومەتی هەرێمی کوردستان بکرێت هیچ شتێ رێگر نیە لەبەردەم داننان بە حوکمی قانون بۆ دەوڵەتێکی کوردی یەکگرتوو. کەچی بەبێ هیچ هۆکارێ ئەمە ئەوە دەسەلمێنێ کە دروستکردنی دەوڵەتێکی کوردی سەربەخۆ ئەستەمە. لەبەرامبەر ئەمە، سەقامگیری حکومەتی هەرێمی کوردستان و راپەڕاندنی کاروباری سیاسی کوردی کە یاسای نەوتی حکومەتی هەرێمی لێکەوتەوە لە (19 مانگی شەشی 2007)، هەروەک پەیوەندیەکانی حکومەتی هەرێم لەگەڵ نوێنەرە نێودەوڵەتیەکان وا بارودۆخەکە نیشان دەدەن کە کورد یەکەیەکی نیمچە ئۆتۆنۆمی بێ نەوەک سەربەخۆ.
پێشی وایە کە ئێستا دڵنیاکردنی پشتیوانیی دەرەکی و یەکگرتویی زیاتری هێزە کوردییەکان سەرەڕای جیاوازییە سیاسییەکانیان راستەوخۆ بە داخوازییەکانی سەربەخۆیی بەستراونەتەوە لە نزیکایەتی لەگەڵ ئامادەکارییەکانی وڵاتە هەرێمییەکان بۆ قبوڵکردنی سەرهەڵدانی راستییەکی نوێ کە تەنها جۆرایەتییەکی دۆخەکان کە پێویستە بە هەند هەڵبگیرێ لە هەر بڕیارێکی کورد بۆ سەربەخۆیی، چونکە کوردەکان نایانەوێ جارێکی تر دەوڵەتێکی سەربەخۆی تەمەن کورت ببینن.
کۆتایی
ئەوەی گرنگە کورد سود لە ئەزموەکانی وەربگرێت و چەند رێگەیەکی نوێ تاقی بکاتەوە کە بتوانێت داهاتوی پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئەمەریکا لەسەر ببەستێتەوە، ئەویش بەوەی مومارەسەی کایەیەکی فراوانی ئازادی تاک و مافەکانی مرۆڤ و مافی ئافرەت و دوربون لە گەندەڵی و هەڵبژاردنی ناتەندروست بکات و سەرنجی ئەمەریکا و وڵاتانی تر بۆ لای خۆی رابکێشێت هەروەک چەکە ئابورییە گرنگەکەی کە نەوتە بە پێی ستراتیجێک رێک بخات کە رێگەی داهاتوی پێ روناک بکاتەوە.
سەرچاوەکان
• ماریانا خارونتاکی لە دیمانەکەی رۆژنامەوانیدا - موئمین زەڵمی – گۆڤاری سڤیل- ٢٠١٢ . کورد و ئەمەریکا؛ غایەلەی پەیوەندی یان غەیانی سیاسی؟- موئمین زەڵمی، گۆڤاری ئەمریکاناسی-۲۰۱۲
• نوام چۆمسکی لە دیدارێکدا - ئایدۆغان وەتەنداش - میدیای تورک - ٢٠١٣
• سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریکا -هێمن لهۆنی - سایتی خەندان- ٢٠١١
• خوێندنەوەیەک بۆ مێژوی پەیوەندی کورد و ئەمەریکا – تێزی دکتۆرا – عەزیز بارزانی –
د.موئمین زەڵمی
ليست هناك تعليقات
إرسال تعليق