لۆكاڵی بوونی چاوشین، جیهانی بوونی ڕازی

مەشخەڵ كەوڵۆسی

لەم هەفتەیەدا بینەر و بیسەری دوو تاوانی گەورەی كۆرۆنا بووین، كۆرۆنا توانی دوو ناومان لێوەربگرێتەوە كە بۆ نەوەی نەوەدەكان"واتە بۆ من و هاوڕێ و هاوتەمەنەكانم" دوو ناوی نێو قوڵایی یادەوەرییەكانن. دوومەرگ و یەك هۆكار و دوو ئەنجامی زۆر جیاواز.

هەریەك لەهونەرمەند "عەتا چاوشین" و یاریزانی عێراقی"ئەحمەد ڕازی" یەك بەدوای یەكدا بەهۆی پەتای كۆرۆناوە گیانیان سپارد. بەڵام لێكەوتەكانی ئەو مردنانە زۆر جیاوازبوون. بۆمەرگی ڕازی، خودی سەرۆككۆماری عێراق بەیاننامەی دەركرد و بە وشەیەك دەڵێت: تاهەتایە ناوی ئەحمەد ڕازی لەناو ئەندێشەی خەڵكی عێراقدا بەزیندوویی دەمێنێتەوە!.

بەڵام بۆ مەرگی چاوشین هەمووان بێدەنگ بوون، من زۆر تێرامام لەهۆكاری ئەو بێدەنگییە، تێنەگەیشتم لەوەی بۆچی ئەمیان زۆر بێناز و ئەویان زۆر بەناز جێیان هێشتین. چییە مەرگی دوو مرۆڤ لەیەك جیادەكاتەوە؟.

كۆمێنتی یەكێك لەفۆلۆوەرەكانم بەدێڕێك تێیگەیاندم كە دەردی عەتا جگەلە كۆرۆنا، چی ترە؟ فۆڵۆوەرەكەم نوسیویەتی: ئاخەر عەتا هونەرمەندێكی لۆكاڵی شاری سلێمانییە، بەڵام ئەحمەد ڕازی لەهەموو جیهانی عەرەبی و كەناڵەكانی عەرەبدا باس دەكرێت!. هەربۆیە سەرۆككۆماری عێراقیش ناچارە بەیاننامەی بۆ دەربكات!.

بەراوردێكی زۆر بەجێیە، ئێمە لەمەرگێكی ئاوا بێنازەوە، سەری قەتماغەی برینێكی زۆر قووڵی كەلتوری هەڵدەدەینەوە. ئەویش مەسەلەی لۆكاڵی بوونە. ئەو دەردەی كە دەستی خستۆتە بینەقاقای نەتەوەی كوردەوە.. ئەویش ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە قەبارەی مرۆیی خودی كورد و دابەشبوونی دیاڵێكتەكانی زمانەكەیەوە هەیە.

لەڕاستیدا گۆرانی بێژێكی عەرەب، بێ ئەوەی خۆی ماندوو بكات، ڕووبەری گوێگرەكانی لەیەكەم خولەكەوە 360 ملیۆن كەسە. بەڵام گۆرانی بێژێكی كورد، لەباشترین حاڵەتدا، ئەگەر كۆی نەتەوەی كوردیش حساب بكەین، هێشتا كەمتر لە 50 ملیۆن كەسە. قەبارەی مرۆیی نێوان ئەو دوو ژینگەیە بەهیچ شێوەیەك بەراورد ناكرێت چونكە لانی كەم 7 بەرابەر زیاترە!.

كێشەكە تەنها لەم سنورەدا ناوەستێ، مەسەلەكە تەنها مەسەلەی ماتماتیك و ئەو لێكدان و لێدەركردنە نیە، بەڵكو ورد دەبێتەوە بۆ پرسێكی تری جەوهەری، ئەویش ئەوەیە: كاتێك گۆرانی بێژێكی عەرەب لە بەحرەینەوە گۆرانی دەڵێت، جەزائیرییەك یان مۆریتانییەك بە گوێگری خۆی دەزانیت، ئەوەش بەسە بۆ ئەوەی لە خەسڵەتی لۆكاڵیبوون دەربازبێت.

دوو فاكتەر یاریدەدەری ئەو دەرچوونە دەسبەجێیەی هونەرمەندێكی عەرەبن لە بازنەی لۆكاڵی بوون، ئەوانیش بریتین لە: هەبوونی زمانێكی یەكگرتووی عەرەبی، دووەم هەبوونی چەند دەوڵەتێكی عەرەبی كە تەنها بەتێپەڕاندنی سنوری یاسایی یەك دەوڵەتیان، هونەرمەندەكە لەبازنەی لۆكاڵیبوون دەردەچێت. مادام زمانی عەرەبیش هاوبەشە لەنێوانیاندا، بەشێوەیەكی ئۆتۆماتیكی دەبێتە یارمەتیدەر بۆ ئەوەی هونەرمەندەكە سنوری دەوڵەتەكان بەئاسانی ببڕێت.

بەڵام پرسیارە سەرەتانییەكەی ئەم باسوخواسە ئەوەیە : ئایا لەهەبوونی ئەم زەمینەیەدا بۆ هونەرمەند و یاریزان و نوسەرێكی عەرەب هەیە ، كەبەئاسانی دەتوانن لۆكاڵی بوون تێپەڕێنن، خودی كەسە خاوەن بەهرەكان هیچ نەخشێكیان هەیە یان زەمینەیەكە بەحوكمی سروشت بۆیان دروست بووە؟ ئەوەی كە یایزانێكی عەرەب بێ ئەوەی خۆی بڕیاری لێدابێت 360 ملیۆن كەس لە 22 دەوڵەتەوە چاویان لەسەریەتی، مانای بەرزی هونەری هونەرمەندەكە نیە، بەتوانای خۆی و بەرزی بەهرەكانی ئەوەی چنگ نەكەوتوە، بەڵكو قەبارەی مرۆیی نەتەوەكەی وا گەورەیە. بەپێچەوانەشەوە بۆ كوردێكیش هەمان شت ڕاستە.

لێرەدا دەبێت ئەوەش بڵێم: كە مادەم قەبارەی مرۆیی كورد و واقیعی یاسایی خەڵكەكەی، هەروەها نەبوونی دەوڵەتێك یان چەند دەوڵەتێك بۆ كورد لەئارادانی، ئیتر هونەرمەندێكیش هەرچەندە بەهرەیەكی بەرزی هەبێت، دواجار ناتوانێت سنوری لۆكاڵی بوونی شارەكەی خۆی تێبەڕێنێت. هەموو ئەو ئۆباڵانە بەملی سروشت، تاكە هۆكارێك بەملی خۆمانە، ئەویش ئەوەیە بۆچی هونەرمەندێكی كوردی سۆرانی، یان كرمانجی، بەئەستەم نەبێت ناتوانێ گۆرانی بۆ كوردەكانی دەرەوەی لەهجەكەی خۆی بڵێت؟ بۆچی زمانێكی كوردیمان نیە تاكو لەو دەردی لۆكاڵی بوونە ڕزگارمان بكات. لۆكاڵی بوونێك كە مردنی چاوشینەكانیشمان دەكاتە ڕووداوێكی هەتیوی چركەساتێك و هیچ سەرۆككۆمارێك لەسەری دێڕێك ناڵێت.