زۆر بە كەمی ڕوویداوە كە ئیمارات و ئێران پێكەوە هاوكاری لایەنێك بكەن، بەڵام وا دیارە لە سیاسەتدا هەندێك جار دوژمنەكانیش لەسەر خاڵێك یەك دەگرن و دەبنە دۆست ، ئەم دۆستایەتی وڵاتە ناكۆكەكان ئەمدارە لەسەر هەرێمی كوردستان و بەتایبەت لەسەر یەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان ڕوویدا، یەكێتی یەكێكە لە پارتە سەرەكیەكانی كوردستان وپەیوەندییەكی مێژوویی لەگەڵ ئێراندا هەیە، مانگی ڕابردووش وڵاتی ئیمارات بە ڕێگای ئاسمانی شەش تۆن پێداویستی پزیشكی ڕەوانەی شاری سلێمانی كرد، كە ئەو شارە جێنفوزی یەكێتیە.
لێرەدا دەمانەوێت بزانین بۆچی ئیمارات و سعودیە و چەند وڵاتێكی دیكەی كەنداو هاوكاری كورد دەكەن و هۆكارە شارەوەكانی چیە، ئایا بۆ مەبەست و ململانێی وڵاتانێكی دژە بە خۆیان نیە؟
جەنگی ساردی نێوان توركیا و سعودیە و ئیمارات:
ماڵپەڕی Responsible Statecraft ی ئەمریكی بۆ توێژینەوەی ستراتیژی دەڵێت:" ئەم هاوكارییە لەوەیە بۆ بچوك كردنەوە و لەقاڵبدانی نفوزی توركیا لە هەرێمی كوردستان بێت، چەند مانگێك لەمەوپێش حكومەتی ناوەند كە توركیا ئێستا هاوكار و پاڵپشتیەتی هۆشداری بە كورد دابوو، كە نابێت هیچ هاوكار و پاڵپشتیەك بەبێ ڕەزامەندی ناوەند بگاتە هەرێمی كوردستان".
بۆیە ئەم هاوكار و پاڵپشتیە بەشێكە بۆ فراوانكردنی جەنگی ساردی نێوان توركیا و وڵاتانی كەنداو بەسەرۆكایەتی سعودیە، چونكە توركیا ئێستا هەموو هەوڵێكی بۆ فراوانكردنی نفوزی خۆیەتی لە ڕۆژهەلاتی ناوەڕاست و ئەو وڵاتانەش دەیانەوێت نفوزی خۆیان لە هەرێم فراوان بكەن و جێگا بە توركیا لەق بكەن، ململانێی سعودی- ئێران فراوان بكەن، كە واشنتن تەنها گرنگی بە لایەنی نفوزی ئیًَرانی دەدات و ڕێگای بە توركیا داوە ویستە پاوانخوازییەكانی فراوان بكات.
بەڵام ململانێی سعودی – توركی ململانێیەكی ڕوكەشی نیە، حكومەتی ویفاق لە لیبیا بە هاوكاری توركیا پاشەكشەی زۆری بە هێزەكانی حەفتەر كردووە، كە سعودیە و ئیمارات وڵاتانی دیكە هاوكاری دەكەن، پسپۆڕانی بواری ئەمنیش ئاماژە بەوە دەكەن، توركیا دوای لیبیا دەچێتە یەمەن و لەوێش تەنگ بە نەیارەكانی هەڵدەچنێت.
ماڵپەڕە ئەمریكیەكە دەڵێت واشنتن ماوەیەكی دیكە زیاتر هەست بە فەوزا و نەسەقامگیری ناوچەكە دەكات، ئەگەر بێت و ململانێی سعودیە و توركیا بە هەند وەرنەگرێت، هەر وەك چۆن ململانێی سعودیە و ئێران بەجدی وەگرت، دەبێت ئەمەش بە جدی وەربگرێت، ئێران و توركیا و كوتلەیەكی كەنداو كە سعودیە پاڵپشتیان دەكات، هەموویان لە ناوچەكە دژ بە یەكن، ئەم سێ لایەنە ململانێی توند لە نێوانیان هەیە، كە لەوەیە بگاتە ئاستی ململانێكی خوێناوی جا بە وەكالەت بێت یان ڕاستەوخۆ.
هاوپەیمانێتی سعودیە و ئەمریكا لای هەموو كەس ڕوونە، سعودیە گەورەترین چەك كڕی ئەمریكایە، هەروەها توركیا هاوپەیمانی ئەمریكایە و هەردووكیان ئەندامی ناتۆن، بنكەی ئەنچەرلیك لە توركیا بۆتە شوێنێكی گرنگ بۆ سوپای ئەمریكا و لە شەستەكانی سەدەی ڕابردوودا چەكی ئەتۆمی ئەمریكای تێدا جێگیر كراوە، بۆیە بنكەیەكی لۆجستی ئۆپراسیۆنەكانی ئەمریكایە و لە ساڵی 1991ەوە ئەمریكا بۆ چەندین پرۆسەی گرنگ سودی لێوەرگرتووە.
لەو كاتەوە، ئەمریكا بە بەردەوامی هاوكاری توركیای كردووە دژ بە هێزە ئۆپۆزسیۆنە كوردیەكان، ئەمریكا لە نێوان ساڵانی 1984-1999 بە بڕی 10.5 ملیار دۆلار چەكی بە توركیا داوە،ئەمە جگە لەوەی لە ڕووی سیاسی و ئابووری وهەواڵگری و دیپلۆماسیەوە، ئەمریكا هاوكاری توركیای كردووە.
بەهاری عەرەبی و گەمارۆی سەر قەتەر:
قەتەر پەیوەندی كرد بە توركیاوە، بەو پێیەی ئەو وڵاتە بنكەیەكی سەرەكی سوپای ئەمریكایە، كە دواتر قەتەر گەشەیبە چەندین بنكەی ئاسمانی ئەمریكادا، تا ئەوێش بووە بنكەیەكی سەرەكی ئەمریكیەكان، بەڵام ئەم كوتلەیەی ئەمریكا كە هاوپەیمانی یەكدی و ئەمریكاش بوون، بە دەستپێكردنی بەهاری عەرەبی بەرەو پوكانەوە ڕۆیشت، توركیا و قەتەر دەستیان كرد بە هاوكاری كردنی گروپە ئیسلامیەكانی ناوچەكە، ئەمە لە كاتێكدا بوو سعودیە و ئیمارات هاوكاری و پاڵپشتی ئەو وڵاتانە بوون كە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتی تێدا بو، ئەم ململانێیە لە هێو بونەوەدابوو، تا ئەو كاتەی سعودیە و هاوپەیمانەكانی گەمارۆیان خستە سەر قەتەر و پەیوەندییە دیپلۆماسی و سیاسیەكانیان لەگەڵدا پچڕاند، توركاش لەم نێوەندەدا هاوكاری قەتەری كرد.
ئەمریكا هاوكار و پاڵپشتی هەردوو لایەنەكە بوو، چونكە واشنتن پێی وابوو ململانێی توركیا و سعودیە كاتیە، هەروەها بۆیە بەردەوامیش لە پاڵپشتیان چونكە هەردوولای بە دژبەری ئێران دەزانی.
ئەم دیدو بۆچوونە لە سیاسەتەكانی ترامپدا بەدی دەكرێت، چەندین جار هەوڵی داوە توركیا لە سوریا هانبدات ڕووبەڕووی ڕوسیا و ئێران ببێتەوە، هەروەها لە بەرامبەریشدا بەرپرسانی ئەمریكا هەوڵیان داوە ناكۆكی نێوان سعودیە و قەتەر كەم بكەنەوە، بۆ ئەمەش فشاریان خستۆتە سەر سعودیە كە گەمارۆكە هەڵبگرێت.
بەڵام زیادبوونی ناكۆكی لە نێوان توركیا و ئەمریكا بە تایبەت لە ساڵی ڕابردوودا، توركیا وا دەرخست كە هاوبەشێكی بەهێزی ئەمریكایە لە ناوچەكە، توركیا چەكی پێشكەوتووی لە ڕوسیا كڕی و هێرشی كردە سەر كوردەكان كە ئەمریكا لە سوریا هاوكاریان پێشكەش دەكات، ئەمەش پاڵی بە ژمارەیەك كۆنگرێسمانەوە نا كە داوای سزادانی توركیا بكەن.
هاوپەیمانێتی ئەمریكا و توركیا:
هەندێك لە شارەزایانی سیاسی لە ئەمریكا پێیان وایە، توركیا " هاوپەیمانێكی یاخی"ی واشنتنە، هاوپەیمانێكی نزیكی ئێران و دوژمنی كوردە،دامەزراوەی بەرگری لە دیموكراسی كە لەگەڵ كۆشكی سپیدا كار دەكەن، بەرگریەكی توند لەم بۆچوونە دەكەن.
مارك دۆبۆڤیتز بەڕێوەبەری سەنتەرەكە زۆر بە ڕوونتر باسی ئەم بۆچوونە دەكات و دەڵێت:" كۆماری ئەردۆگانی ئیسلامی لە توركیا هاوشێوەی كۆماری ئیسلامی ئێرانە".
بەڵام ناكۆكی ئێران و توركیا ڕوكەشی نیە و جدیە، لە سوریا توركیا چەندین جار هێرشی كرۆدتە سەر بنكەكانی ئێران، هەروەها ئازەربایجان نزیك لە توركیا، پەیوەندی ئەمنی لەگەڵ ئیسرائیل بەستووە، ئەمەش وای لە ئێران كرد كە هەست بە هەڕەشە بكات، هەروەها چەندین جاریش لە دژی یەكتری هاوكاری هێزە كوردییەكانیان كردووە.
ڕۆڵی سعودیە و ئیمارات لە ناوچەكە دۆخەكە بەرەو كوێ دبات؟
لەم نێ,ەندەدا، سعودیە وئیمارات لەگەڵ ڕوسیا و بەشار ئەسەد، هەوڵی زۆر دەدەن لە ڕۆڵی توركیا و قەتەر بدەن، هەروەها ئەوەی لە هەرێمی كوردستان ئێستا هەستی پێدەكرێت، كە ئەو وڵاتانە هاوكاری دەكەن هەر بۆ ئەو مەبەستەیە، لەلایەكی دیكەشەوە دەیانەوێت هاوكاری هێزە كوردییەكانی هاوپەیمانی ئێران بكەن بۆ لاوازكردنی توركیا.
توركیا و قەتەر كوتلەیەكیان لە ناوچەكە دروست كردووە، كە لەگەڵ زۆرینەی وڵاتانی ڕۆژهەلاتی ناوەڕاست كێشەیان هەیە و لەگەڵ بەرژەوەندییەكانی ئەمریكاش یەك ناگرێتەوە، بەشێوەیەكە لە ناوخۆی ئەمریكا پێیان وایە هەڕەشەكەی ئەمان هیچی كەمتر نیە لە هەڕەشەكانی ئێران بۆ سەر بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا.
ئەم كوتلە و هاوپەیمانێتی و ناكۆكیانەی ناوەڕاست، لەسەر دوولایەن ناوەستێت، بەڵكو دەبێتە سێ لایەنی سەرەكی و زیاتریش، ئەمریكاش ناچارە مامەڵە لەگەڵ هەموو لایەنەكاندا بكات، كە لەناوخۆی خۆیاندا ناكۆكن، لەم نێوەندەدا كورد لەوەیە ببێتە برەوەی ئەم ناكۆكی و ململانێیانە، بەمەرجێك ستراتیژی خۆی هەبێت و بزانێت چۆن یاری بۆ بەرژەوەندی خۆی دەكات، ئەگەر نا وەك ڕابردوو دەخزێنرێـتە ململانێكانەوە و بە دەست بەتاڵی دێتە دەرەوە.
ڕاپۆرتی دیبلۆماتیك مەگەزین
ليست هناك تعليقات
إرسال تعليق