کازمی لەگەڵ حەشد دەگاتە کوێ؟

لە هەفتەی کۆتایی مانگی حوزەیراندا، فەرماندەی فیرقەی 17ـی سوپای عێراق پەیامێکی نهێنی بۆ هات، کە تێیدا ئاماژە بۆ ئەوە کرابوو هێزەکانی دژەتیرۆر لە بەرەبەیانی رۆژی پێنجشەممە 26ـی حوزەیران ئۆپەراسیۆنێکی "لەناکاو و تایبەت" ئەنجامدەدەن. ئامانجی هێرشەکە ئەو شتە بوو کە فەرماندەکەی راچڵەکاند، واتە بارەگایەکی کەتیبەكانی حیزبوڵڵا لە ناوچەی ئەلبوعەیسەی بەغدا. 

بڕیاربوو هێرشەکە کاژێر 05:00ی بەرەبەیان بەڕێوەبچێت، بەڵام نیو کاژێر پێشتر 120 چەکداری دژەتیرۆر بە 20 هامەری سەربازی دەوری بارەگاکەیان گرت. ئۆپەراسیۆنەکە تەنیا 17 خولەکی خایاند و چەکدارانی حیزبوڵڵا هیچ بەرگرییەکیان نەکرد و 14 چەکداریان لێ دەستبەسەرکران. ئەو ئۆپەراسیۆنە و وەڵامی دواتری کەتایب دەریدەخات حکومەتی ئێستا و داهاتووی عێراق چ ئەرکێکی قورسیان بۆ کۆنترۆڵکردنی میلیشیاکانی حەشد لە پێشە. 

ئەندامێکی هێزی ئۆپەراسیۆنە تایبەتەکانی عێراق، بەمەرجی نەهێنانی ناوی، بە رۆژنامەی (واشنتن پۆست)ـی ئەمریکی دەڵێت "راستیتان دەوێ دڵمان زۆر خۆشبوو، دەبووایە پێشتر کەسێک بەرەنگاریان ببێتەوە"، سەبارەت بە دەستنەکردنەوەی هێزەکانی حیزبوڵڵاش ئاماژەی بۆ ئەوە کرد "ئەمە قۆناخێکی نوێیە و ئێستا دەزانن هێرشەکانیان (بۆ سەر دامەزراوە دیپلۆماسی و سەربازییەکان) لێکەوتەی دەبێت". 

چەند کاژێرێک دوای هێرشەکەی سەر حیزبوڵڵا، کۆمەڵێک چەکدار بە پیکەب رژانە ناوچەی سەوزی بەغدا و داوای ئازادکردنی گیراوەکانیان کرد. هەموو گیراوەکان جگە لە یەکیان ئازادکران. میدیای نزیک لە حەشدی شەعبی وەک پاڵەوان وێنەی ئازادکراوەکانیان بڵاوکردەوە، ئاڵای ئەمریکایان سووتاند و بەپێ لەسەر وێنەی کازمی هەڵپەڕین. 

مایکڵ نایتس، شارەزای کاروباری ئەمنی عێراق لە پەیمانگەی واشنتن، لە لێدوانێکدا بۆ (پۆست)ی ئەمریکی دەڵێ "پرسیارەکە ئەوەیە ئایا ئەو ساتەوەختە دەبێ وەک سووککردنی میلیشیاکان یادی بکرێتەوە، لەبەرئەوەی حکومەت جەرگی ئەوەی هەبوو کۆمەڵێک لە تاوانکاری ئەو میلیشیایانە دەستگیر بکات، یان دەبێ وەک رۆژی تەراتێنی میلیشیاکان لە ناوچەی سەوز ببینرێت، وەک ئەوەی خۆیان خاوەنی ناوچەکە بن و کەسانی خۆیان ئازاد بکەن؟"

حەشدی شەعبی رۆڵێکی گەورەی لە شەڕی سێ ساڵەی دژی داعش لە عێراق هەبوو، کە لە هاوینی 2014 دەستیپێکرد و لە سەرەتای پاییزی 2017 بە كۆنترۆڵكردنەوەی مووسڵ کۆتاییهات. بەڵام لەگەڵ کۆتاییهاتنی شەڕی دژی داعش، چارەنووسی ئەو هێزانە بووە سەرئێشەیەکی سەرەکی هەرسێ سەرۆکوەزیرانەکەی سێ ساڵی رابردووی عێراق. 

بەشێکی زۆر لە گرووپەکانی حەشدی شەعبی، کە بە هێزەکانی مەرجەعییەت ناسراون و سەر بە نەجەفن، لەژێر فەرماندەیی هێزە ئەمنییەکانی حکومەت کاردەکەن و چەک و مووچە لە حکومەت وەردەگرن. بەڵام بەشەکەی دیکەی حەشد، کە بە تەوەری موقاوەمە ناسراون و لە ئێرانەوە نزیکن، ئامادەنین دەست لەو سەربەخۆییە هەڵگرن کە لەڕووی فەرماندەییەوە هەیانە. میلیشیاکانی سەر بە تەوەری موقاوەمە لە چەند مانگی رابردوودا تۆمەتبارکراون بەوەی دامەزراوە دیپلۆماسی و سەربازییەکانی ئەمریکایان لە عێراق کردووەتەوە ئامانج. 

بەرپرسێکی دژەتیرۆری عێراق بە ماڵپەڕی (میدڵئیست ئای)ـی قەتەری راگەیاندووە لە هەڵمەتەکەدا دەست بەسەر 23 هاوەنی کاتیۆشا، سێ چەکی نیشانشکێنی رووسی و سێ چەکی جۆری AKMی رووسی و یەک مووشەکهاوێژدا گرتووە. فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەکانی عێراق لە بەییاننامەیەکدا رایگەیاند زانیاریی وردیان لەبارەی ئەو کەسانە هەبووە کە پێشتر ناوچەی سەوزیان کردبووە ئامانج و خەریکی داڕشتنی هێرشی نوێ بوون بۆ سەر ئەو ناوچەیە. 

بڕیارە ئەم مانگە گەڕی دووەمی دانیشتنەکانی دیالۆگی ستراتیژیی ئەمریکا و عێراق بەڕێوەبچێت، کە تێیاندا پێگە و ئەرکی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق و پاراستنی ئاسایشیان خاڵێکی سەرەکی ئەجێندای دانیشتنەکانە، لەکاتێکدا مستەفا کازمی، سەرۆکوەزیرانی عێراق دەزانێ وڵاتەکەی بۆ بەرگەگرتنی قەیرانی دارایی ئێستا و بۆ شەڕی پاشماوەکانی داعش پێویستی بە یارمەتی ئەمریکییەکانە. 

کەسایەتییەکی شیعەی دیاری عێراق، بە مەرجی ئاشکرانەکردنی ناوی بە ماڵپەڕە قەتەرییەکەی راگەیاندووە "كەیبەكانی حیزبوڵڵا بەم دواییە ژمارەی هێرشە مووشەکییەکانیان بۆ سەر بنکە ئەمریکییەکان زیادکردووە، ئەوەش بۆ ئەوەیە کازمی شەرمەزار بکەن، چونکە دەزانن کازمی لەسەریەتی پێش دەستپێکردنی گەڕی دووەمی دانیشتنەکان لەگەڵ ئەمریکییەکان ئەو بنکانە بپارێزێت". 

لە سەرەتای ئەمساڵ و لە هێرشێکی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی ئەمریکادا، قاسم سولەیمانی، فەرماندەی پێشووی هێزەکانی قودس و ئەبومەهدی موهەندیس، فەرماندەی کەتایبی حیزبوڵڵا لە نزیک فڕۆکەخانەی بەغدا کوژران. کوژرانی هەردوو فەرماندەکە کەلێنی گەورەی لە ریزەکانی حەشد و هەژموونی ئێران لە عێراقدا دروستکردووە، ئەوە جیا لەوەی ئێران بەهۆی دۆخی ئابووری سەختی وڵاتەکەی و بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا ناتوانێ وەک جاران فۆکووسی لەسەر میلیشیاکان بێت. 

سێ فەرماندەی حەشد و بەرپرسێکی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست، کە ئاگاداری چالاکییەکانی ئێران لە عێراقە بە ئاژانسی (رۆیتەرز)ی بەریتانییان راگەیاندووە بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکە و داخرانی سنوورەکان هاریکاریی دارایی ئێران بۆ میلیشیاکانی حەشد کەمکردووەتەوە.

کۆبوونەوەی شیعەکان

ئێوارەی 26ی حوزەیران، هادی عامری، سەرکردەی رێکخراوی بەدر لە ماڵەکەی کۆبوونەوەیەکی لەناکاوی بۆ سەرکردە سیاسی و سەربازییە شیعەکان رێکخست. لەنێوان میوانەکاندا ئەم ناوانە هەبوون: نووری مالیکی، سەرۆکوەزیرانی پێشووتری عێراق، فالح فەیاز سەرکردەی حەشدی شەعبی و چەند فەرماندەیەکی کەتییەكانی حیزبوڵڵا. 

فەرماندەیەکی حەشد کە ئاگاداری وردەکاریی کۆبوونەوەکە بووە بە (میدڵئیست ئای) راگەیاندووە ئامانج لە کۆبوونەوەکە "تاوتوێکردنی دوایین گۆڕانکارییەکان و جڵەوکردنی دۆخەکە بوو". لە کۆبوونەوەکەدا فەرماندەکانی حیزبوڵڵا داوایان لە فەیاز کردووە پەیامێک بگەیێنێتە کازمی کە "ئەگەر دەستبەسەرکراوەکان ئازاد نەکات، ئەوە لەڕووی ناوچەییەوە تووشی شەرمەزاری دەکەن". کازمی پێش کۆتاییهاتنی کۆبوونەوەکە داواکەیانی رەتکردبووەوە. 

رووداوەکانی دوای وەڵامەکەی کازمی دەریدەخەن دۆخی ئەمنی بەغدا تاوەكو چەندە لەسەر لێوارە. دەمودەست دوای "نەخێر"ەکەی کازمی، دەیان ئۆتۆمبێلی حکومی پڕ لە چەکداری حەشد بەرەو بنکەیەکی دژەتیرۆر لە ناوچەی سەوز بەڕێکەوتن. هاوکات هێزێکی دیکەی حەشدیش لە ناوچەیەکی دیکەی بەغداوە بەرەو ناوچەی سەوز هاتبوون، بەڵام یەکسەر رێگەی هاتنەژوورەوەیان لێ داخرابوو. 

فەرماندەیەکی حەشد دەڵێت "ئامانج ئەوەبوو بڕژێنە نێو بارەگاکانی دژەتیرۆر و چەندین چەکداریان وەک بارمتە لێ ببەن". هەوڵەکانی مالیکی، عامری و فەیاز لەگەڵ کازمی رێگەیان لەوە گرت. ئەو سێ سەرکردەیە لەگەڵ کازمی رێککەوتبوون دەستبەسەرکراوەکانی حیزبوڵڵا رادەستی بەڕێوەبەرایەتیی ئەمنی حەشد بکرێن و لەوێ بڕیار لەسەر هێشتنەوە یان ئازادکردنیان بدرێت. لە سێ رۆژی دواتردا، 13 چەکدار بەشێوەی قۆناخ بە قۆناخ ئازادکران و تەنیا یەک کەسیان، کە ئامانجی سەرەکی ئۆپەراسیۆنەکەش بووە، لای حکومەت ماوەتەوە. 

کۆنترۆڵکردنی میلیشیاکانی سەر بە تەوەری مقاوەمە یان حەشدی وەلائی تەنیا لەڕووی سەربازییەوە قورس نییە، بەڵکو بەرەنگاربوونەوەی تووندی ئەو هێزانە دەتوانێ کێشەی سیاسی گەورەش بۆ کازمی و هەر حکومەتێکی داهاتووی عێراق دروستبکات، لەبەرئەوەی ئەو هێزانە خاوەن پێگەیەکی بەهێزی پەرلەمانین، لە هەندێک ناوچەی عێراق خاوەن پێگەی جەماوەرین و هێزەکانیان لە باکووری عێراقەوە تاوەكو دەگاتە بەسرە بڵاوە پێکردووە، کە حکومەتی عێراق هەر هیچ نەبێ بۆ پڕکردنەوەی بۆشایی ئەمنیی دەرەوەی شارەکانی باکوور و نێوەڕاستی عێراق پێویستی پێیانە. 

کاردانەوەی میلیشیا شیعەکان نزیک لە ئێران بەرامبەر هەڵمەتەکەی مانگی رابردووی دژەتیرۆر دەریدەخات نەمانی موهەندیس و سولەیمانی کەلێنی گەورەی لە هاوئاهەنگی و هاوهەڵوێستیی میلیشیا جیاجیاکانی حەشددا دروستکردووە. پرسیارەکە ئەوەیە کاردانەوەی سیاسییانەی سەرکردە شیعەکان لە درێژماوەدا چ کاریگەری لەسەر یەکڕیزی ئەو میلیشیایانە دەبێت، کە پێشتر خاڵی سەرەکی ناکۆکییان لەسەر پۆستەکانی ناو حکومەت و دابەشکردنی سەرچاوە داراییەکان و پرۆژەکان بوو. 

دیپلۆماتێکی رۆژئاوایی بە (پۆست) دەڵێت "ئێستا تۆپەکە کەوتووەتە گۆڕەپانی میلیشیاکانەوە. ئەگەر بڕیار بدەن رۆکێتی دیکە بهاوێژن، ئەوە کازمیش ناچار دەبێ بێتەوە پێشەوە. بەڵام ئەگەر وانەکەن، ئەوە ئەوان بردوویانەتەوە. لە داهاتوودا دەردەکەوێت کازمی گرەوێکی گەورەتر لە توانای خۆی کردووە یان نا".