جەنگی فورات

ئایا ئەنكەرە ئاوی فورات لە دژی نەیارەكانی خۆی لە باكووری رۆژهەڵاتی سوریا (رۆژئاوای كوردستان) بەكاردەهێنێت ؟ ئایا ئیدارەی خۆبەڕێوەبەریی رۆژئاوا كە كوردەكانن، رۆژهەڵاتی فورات، دەكەنە بیانوو دەستكەلایەك بۆ ئەوەی دژی ئەنكەرە بەكاری بهێنن؟ ئایا ڕاستە فوراتی سیمولی ژیان دەبێتە سیبولی مردن بەهۆی تێكەڵبوونی نەوت لەگەڵ ئاوە دابەزیووە كەمەكەی؟

كاتی خۆی 1987 دیمەشق و ئەنكەرە ڕێكەوتنێكی كاتییان كردبوو بۆ دابەشكردنی ئاوی فورات، بەشێوەیەك كە توركیا لە هەموو چركەیەكدا 500 مەتر چوارگۆشە ئاوبنێرێت، بەمەرجێك سوریاش 58%ی ئەو بڕە بدات بە بەغداد، دیارە ئەوەش بە پێی ڕێكەوتنی نێوان دیمەشق وبەغداد بووە لە ساڵی نەوەكاندا.

چەند دەیەیەك دۆسییەی هەردوو ڕووباری دیجلەو فورات لە نێوان دوو وڵاتی پەیوەندیداردا و هەندێكجاریش سێ لایەنە كێشەیەك بووە، هەربۆیە هەندێك پێیان وایە لەخۆگرتنی پارتی كرێكارانی كوردستانی بەڕێبەرایەتی –عەبدوڵا ئۆجەلان- نەیاری توركیا لە لایەن سوریاوە كاتی خۆی بۆ چەند هۆكارێك بووە یەكێك لەوانە وەك وەرەقەیەكی فشار بەدەستیەوە بێت تا لە كاتی خۆیدا لەدژی توركیا بەكاریان بهێنێت، بە تایبەتی لە بەرامبەر ئەوە وەرقەیەی توركیا كە –ئاوی فورات-ە، لە هەمان كاتیشدا ئاوی فورات پەوەندییەكی ڕاستەوخۆی بەكۆمەڵێك پرۆژەوە هەیە كە لەناو توركیادا دادەمەزرێن، بۆ ئاوی فوراتیش سوریا وەك وڵاتی تێپەڕوایەو ئەوەی زیانی زۆری بەردەكەوێت عێراقە.

بەڵام وردەكاریی و ڕێكەوتنی دوو لایەنە بووەتە هۆی ململانێ و ناكۆكی نێوان هەر سێ لایەنەكە، بەڵام لە ماوەی چەند مانگێك لە دوای ئەو رێكەوتنە ئەنكەرە دیمەشقی ئاگاداركردەوە كە ئەو دەیەوێت لە سەر ڕووباری فورات چەند بەنداوێك دروست دەكات و پلانی لە بەشی باشووری رۆژئاوای وڵاتەكەی دروستیان بكات و پڕیان بكات لە ئاو، بۆیە سوریاش بەناچاری و بۆ ئەوەی نەكەوێتە ژێر كاریگەرییە خراپەكانی ئاو گرتنەوە بڕیاریدا سێ بەنداو دروست بكات بەناوەكانی – تشرین – تەبقە- بەعس.

بە تێپەڕبوونی كات و دوای 2012 هاوكێشەكام گۆڕانكارییان بەسەردا هات، لەناو ئەو گۆڕانكارییانەدا بەهۆی بەهاری عەرەبییەوە لە باكوورو باشووری رۆژهەڵاتی سوریا، كیانێكی كوردی هاتەكایەوە، ئەوەشی بە هەڕەشەیەكی ستراتیژی زۆر گەورە بۆسەروڵاتەكەی وێنادەكرد، لە هەمان كاتدا بە تێپەڕبوونی كات دەركەوت كە جۆرێك لە هاوپەیمانێتی لەنێوانیاندا هەیە، بەتایبەتی لە نێوان – یەكێتی دیموكراتی و یەكینەكانی پاراستنی گەل، ئەوەش وایكردبە گومانێكی گەورەوە لە دۆخەكە بڕوانێت، بەتایبەتی لە هەموو ئەو هاوپەیمانێتی و نزیكیانەی كە بە چاودێریی ئەمەریكیەكان ئەنجام دەدران، زۆرینەی ئەوانەش لە دوای 2014 و ڕووبەڕوو بوونەوەی ڕێكخراوی داعش هاتنە كایەوە، كاركردن لە گەڵ هێزەكانی سوریای دیموكرات كە لە چەند یەكەیەكی سەربازیی پێكهاتبوون و دواتر توانییان ئیدارەی خۆبەڕێوەبەریی –خۆسەریی- پێكبهێنن لە رۆژهەڵاتی ڕووباری فورات دا، ئەم كارە درزی نێوان ئەنكەرەو دیمەشقی گەورەتر كردو ئاڵۆزیی و ناكۆكییەكانی زیاتر پەرەپێدا، هەر ئەوە گۆڕانكارییانە بەرەو پێشەوە چوون تا لێكتێگەیشتن لە نێوان ئەو هێزانەو ڕووسیای لێكەوتەوەو دیمەشقیش بێدەنگی لێكرددبوو، بەو شێوەیەش كوردەكان توانییان دەستیان بگاتە بەشەكانی تریش لە باكووری رۆژئاوای سوریا..

ئەوەی نوێ بوو لەو بابەتەدا هەڵمەتی ڕاگەیاندنەكانی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەریی بوو بۆ سەر توركیا لە بارەی گرتنەوەی ئاوای فوارتەوە، بەڕێوەبەری بەنداوەكان محەمەد تەربووش بە شەرقولئەوسەتی ڕاگەیاندووە: بەڵێ لە توركیا ئاو وەك چەك لە دژمان بەكاردەهێنرێت، ئەوان كاتێك ئاومان بۆ بەردەدەنەوە كە بەنداوەكانی ئێمە پڕن، بۆ ئەوەی لە هیچ بوارێكی بەرهەمهێنانی وزەی كارەباو كشتوكاڵ سوودی لێوەرنەگرین كاتێكیش ئێمە پێوەیستمانە بەری نادەنەوە بۆمان، ئەوە دیارە بە دەست ئەنقەست و ئامانجدارە.

لە لایەكی دیكەشەوە سەرچاوەیەكی ئاگادار لە سوریا باس لە هەڵوێستی توركیا دەكات و دەڵێت : توركیا ئاو وەك چەك بەكار ناهێنێـت، بەڵكو كار بەو ڕێكەوتنە دەكات كە لە نێوان هەردوو وڵاتدا لە بارەی ئاوی فوراتەوە كراوە، لە دیمەشقەوە بە فەرمی ئاگاداری ئەنكەرە دەكرێت كە بەنداوەكان خاڵێین یان پڕبوون، یان پێویستیان بە دستكاریی و چاكسازیی هەیە تیایاندا بۆ ئەوەی بیگرنەوە، ئەوەش بۆ ئەوەیە یەدەگی ئاوی پێوست هەبێت.

ئەو سەرچاوەیە ئاماژەی بە بەنداوی -ئەلیسۆ-ش كردووە كە كوردەكان پێیان وایە دروستكردنی ئەو بەنداوانە بۆ دژایەتی كردنی ئەوانە بەو پێیەی سەرچاوەی مێژوویی كوردەكان لەناو دەبات، لە هەمان كاتدا ژمارەیەكی زۆر گوند و 

سەركردەیەكی كوردیش دەڵێت: لەوانەیە ئەنكەرە دیمەشقی ئاگادار كردبێت لە كەمكرنەوەی ناردنی ئاو، بەڵام ئەوان بە ئێمەیان نەگوتووە، لەسەرەتای مانگی نیسانەوە هەموو چركەیەك 200 هەزار مەتری چوارگۆشەی ناردووە كە 300 هەزار لە ڕێكەوتنەكە كەمترە. لەهەمان كاتدا ئێمە پابەندبووین لەگەڵ عێراق بە شێوەیەكی مام ناوەند 200 هەزار مەترمان بۆناردوون لە چركەیەكدا.

روباری فورات لە جەرابولسەوە دەڕژێتە نێو خاكی سوریاو بەناوچەی –دەرع- داتێدەپەڕێت كە بەناوچەیەكدا تێدەپەڕێت كە چەكدارو گروپەكانی نزیك لە توركیا تیایدا دەستەباڵان، لە ناوچەی بەلدە شیوخ كە لەژێر دەستی هێزەكانی سوریای دیموكراتدایەو پاشان دەڕژێتە بەنداوی تشرینەوە.

تەربوش باسی لەوە كردووە كە بەنداوەكە توانای گلدانەوە 1.85 ملیار مەتر چوارگۆشەی هەیە، شەش تۆرباینی بەرهەمهێنەری كارەبای لەسەرەو 150 میگاوات كارەبادەدات، بەڵام كاتێك ئاوی ئەو بەنداوە كەمیكردووە بەناچاری سێ لە تۆربینەكان كاردەكەن و بۆ هەر یەكێكیش لەوانە تەنها 60 مێگاوات كارەبا دابین دەكات و بە كۆی ئەو سینەیان 80 مێگاوات كارەبا بەرهەم دێت و لە بەنداوی بەعسیش 25 مێگاوات بەرهەم دەهێنرێت.

هەربۆیە ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری رۆژئاوا بەناچاریی كارەبای ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی خۆی كەمبكاتەوە كە دەكاتە 23% ی ڕووبەری هەموو سوریاو بە هیچ شێوەیەكیش كارەبا بۆ ئەو ناوچانە نانێرێت كە لەژێردەسەڵاتی حكومەتی دیمەشقدان كە دەكاتە ڕێژەی 63%ی وڵات، ئەو سەركردەیە باسی لەوەش كردووە گرتنەوەی ئەو ئاوە بەشێكە لەو گرفتە ئابوورییەی لەناوچەكەیاندا هەیە، هەروەها بووەتە هۆی كەمبوونەوەی ئاوی خواردنەوە لە ناوچەكانی حەڵەبی ژێر دەسەڵاتی حكومەت و كۆبانێ، هەروەها بە هۆی نزمبوونەوەی زیاتر لە 3 مەتری بەنداوەكە ڕێژەی پیسبوون زیادی كردووە.

دوو رۆژ بەر لە ئێستا كۆمپانیای –باكس- ی هۆڵەندی توێژینەوەیەكی دوور و درێژی بەناونیشانی –ڕووباری مردن- بڵاوكردووتەوە و تیایدا باسیان لەوە كردووە پیسبوونی ئەو ڕووبارە بە هۆی ئەو هەزاران بەرمیلە نەوتەوەیە كە كەكرێنە نێو چەم و ڕووبارەكانی فورات ، ئەوەش بووەتە هۆی زیاتر بوونی ترسی هاوڵاتیان كە زیانی بۆ تەندروستییان هەبێت و مەترسیش لەسەر خاكەكەیان دابنێت لە درێژماوەداو ببێـتە هۆی پیسبوونی ئاوی ژیر زەویش.

بەو هۆیەوە زیانی زۆر لە بەرهەمی جوتیارەكان كەوتووەو چەندین هێكتار لە زەوییەكان بوون بەژێر توێژاڵێك لە پاشماوەی نەوت ، لەو ڕاپۆرتەدا هاتووە كە ئەگەر وڵاتەكان لایەنی پەیوەندیدار بە خێرایی چارەسەریی ئەو بابەتە نەكەن ئەوا دنیشتوانی ئەو ناوچانە دەكەونە بەردەم هەڕەشەو مەترسی جدیی.

ڕاپۆرتی پەیسەرپرێس