ڕەوشت محمد -شاعیر و نوسەر
-
خوێندنەوەیەكی رەخنەییانەی بۆ شیعرەكانی كۆساری
سه‌رنجێك: ئه‌م بابه‌ته پێش ساڵی 2010 نووسراوه، له یه‌كێك له فیستیڤاڵه‌كانیش كه دواتر بۆ كۆساری شاعیر ڕێكخرابوو له ڕانییه پێشكه‌شم كرد، ده‌زانم دوورودرێژه و فه‌یسبوك خۆشی له سه‌روشكڵی بابه‌تی وا نایه‌ت، به‌ڵام هه‌ر بڵاوی ده‌كه‌مه‌وه با لێره هه‌بێ.
بەرایی
ئێوارەیەك لە باخی گشتی لەگەڵ محەمەد عومەر عوسمان شاعیری پاییز و جوانیدا پیاسەمان دەكرد، بەتەمابووین دەمەتەقێیەك لەسەر شعرو خانمەكەی (خانمی سوورپۆش)بكەین، لەوێ بە محەمەد عومەر عوسمانم وت: "لە كۆتایی (غوربەت)ەكەتا، وتەیەكی (كۆساری)ت هێناوە كە دەڵێ: "محەمەد عومەر عوسمان نەك هەر شاعیر بەڵكو سۆفییەكی گەورەشە" باشە كاك محەمەد هیچ پەیوەندییەك لە نێوان تۆو كۆساریدا هەبوو؟ ئەو كەمێك وەستاو وەك رووخسەتی لە گەڵاكان خواستبێ وتی: "من هەر خۆم ئامادەكردبوو ئەو پرسیارەم لێ بكەی، من و كۆساری پەیوەندی شەخسیمان نەبوو، من هەواڵی ئەوم لە رێگەی دۆستی خۆشەویستم (ئاراس عەبدولكەریم)ەوە پێ دەگەیشت و ئاگاداربووم كە زۆر بەرگری لە من و شیعرەكانم كردووە، دژی ئەو نەخوێندەوارانەی كە پێیان وابوو شاعیر "دەبێ زورنا ژەنی ئایدۆلۆژیا بێت" لە كۆتاییدا محەمەد عومەر عوسمان وتی: "ئەو توانی بەرگری لە شیعرەكانی من بكا، بەڵام ئەو بەرگری منی ناوێ كۆساری ئەم دنیا گڵاوەی بەجێ هێشت خۆشبەحاڵی".
ئەمرۆ دوای (21) ساڵ، كۆساری دیاردەیەكی جوان و خەمگینی ئیسلامیەكانی كوردستانە، بەڵام بەداخەوە دەڵێم كە (كۆساری) هێندەی بە باڵایدا هەڵدراوە و سەنای شیعرو هەڵوێستەكانی كراوە نەتوانراوە وەكو پێویست و لە روانگەیەكی رەخنەگرانەوە تەماشای شیعرەكانی بكرێ و قسەیەكی زانستییانەی لە بارەوە بكرێت، كە بە بڕوای من ئەم لایەنەیان خزمەتی ڕاستەقینەیە بە شیعری كۆساری، نەك تەنیا پیا هەڵدانی ڕووت.
لە مێژە وتراوە (هەقیقەت پێویستی بە ستایشكردن نییە) من لێرەدا ئەو دەستەواژەیە وەردەگرم و دەیگۆڕم بە: (جوانی پێویستی بە ستایشكردن نییە) جوانی خۆی جیلوە دەدات و هەموومان بەشی خۆمانی لێ دەماشینەوە، ئەو دەقەی كە زیاتر چاوەڕوانی پەسن و پیا هەڵدانبێت ئەوە كەمتر توانیویەتی دەستی لە جوانی گیر بێت. بەلانی كەمەوە موحتاجی پیاهەڵدانە.
هەموان ئەڵێن: كۆساری و شیعرەكانی گرنگن، جوانن. بەڵام لەبەرئەوەی ئەو دەرەنجامە لە دوای توێژینەوە و كاركردنی رەخنەگرانەوە نەهاتووە نازانین كۆساری بۆچی گرنگە، نازانین جوانی و شیعرییەت لە شیعرەكانی ئەودا بە چ ئەندازەیەكە، نازانین خەوشی شیعری ئەو كامەیە، نازانین چی تێپەراندووە و چی دووبارە كردۆتەوە، نازانین لە كات و سەردەمی خۆیدا چی داهێناوە، نازانین بە بەراورد بە نەوەكەی خۆی چەندی زیاد و چەندی كەمە، هیچ كام لەو پرسیارانە لای ئێمە وەڵامیان دەست ناكەوێت، ئەوەیش لەبەر یەك هۆ؛ ئەوەیە ئێمە كۆساریمان لەدەرەوەی ڕەخنەوە هێشتۆتەوە، لەبەرئەوەی نەمانتوانیوە رەخنەیەكی جدی پێشكەش بە بەرهەمەكانی كۆساری بكەین، بۆیە لێرەدا نامەوێ وەكو هەموو ئەوانی تر بڵێم: كۆساری گرنگە بەبێ ئەوەی بڵێم لە چ لایەكەوە گرنگە.
لەبەر ئەمەیە، بە باوەری من هێندەی رەخنە دەتوانێ خزمەت بە شاعیر بكات هیچ كات وەسف و سەنا ئەو خزمەتەی ناكەن، كۆساریش یەك لەو شاعیرانەیە كە مەیلدار و خوێنەرەكانی بوونەتە مایەی خەوش بۆی و نەیانتوانیوە كەمترین كار لەسەر شیعرەكانی بكەن. ئەخوازم بتوانم من ئەو پەنجەرەیە بكەمەوە كە قەڵەمەكانی تر ئەو ئەركە بەجێبهێنن و ئەو هەقەی كە هەقی كۆسارییە لەسەر ئێمە، بیدەین.
كۆساری لەبەر رۆشنایی ڕەخنەی كەلتووریدا
رەخنەی كەلتوری تەوژمێكی رەخنەییە دوابەدوای وە دەركەوتنی بۆشایی و خراپییەكانی (رەخنەی ئەدەبی)یەوە دێت، دوای ئەوەی (رەخنەی ئەدەبی) فێڵی لێكردین، یان بڵێین شەرمی كرد لەو شاعیرانەی وەختێ لە خەیاڵدانی نەتەوەیەكدا هێندە گەورە دەبن و باڵا دەكەن، ئیتر ئەو رەخنەیە (رەخنەی ئەدەبی) نەیدەوێرا هەڵشاخێ بە باڵایاناو ناچار هەر جوانییەكانی دەدین، لە بەرانبەر بەرهەمە جوانەكانی ئەو شاعیرانەدا ئەم رەخنەیە شەرمی دەكرد كەمایەسیی شیعرە خراپەكانییان دەرخات.
لە مێژووی ئەدەبی هەر میللەتێكدا ژمارەیەك شاعیر هاتوون باڵایان لە باڵای (رەخنەی ئەدەبی) باڵاتر كراوەتەوە و نەبینراوە رەخنەبكرێن و رەخنەگرانی ئەو میللەتە پێشبڕكێی ئەوەیان بووە كامیان جوانی زیاتر لە شیعرەكانیاندا بدۆزنەوە، لە وەختێكا هیچكام لەو شاعیرانە لەگەڵ هەموو شەڕكردنێكیاندا لەگەڵ ئەستێران بەو ئاسمانەوە خاڵیش نین لە شیعری بچوك و نزم و خراب.
دەبێت راستگۆبم نازانم لە ئەدەبی رۆژاوادا ئەو شاعیرانە كێن، كە باڵایان لە ڕەخنەی ئەدەبی بەرزتر كاوەتەوە، گەر شكسپیر یەكێك نەبێت لەوانە، بەڵام لای عەرەبان (موتەنەبی) نموونەی ئەو شاعیرانەیە كە من پێدەزانم هێندە پەسنكراوە گەیانراوەتە ریزی پەیامبەرانی بێ هەڵە. لای فارس هەریەك لە سەعد و حافزی شیرازی و مەولانای روومی لەو باڵا بەرزانەن كە رەخنەگرانی ئەدەبی فارسی شەرم بكەن بیر لە شیعرە خراپەكانی ئەمانە بكەنەوە، لای كوردی خۆشمان لەم نموونانە زەوەندەن، لێرەدا لە زۆربەی زۆری نەتەوەكان دونیا دەوڵەمەندترین و باڵا بەرزمان زۆرترن، رەخنەگرانی كورد بەگشتی بەو تەرزە بیر لە شیعری كلاسیكی كوردی دەكەنەوە كوخێكیان لەدەرەوەی ڕەخنەوە بۆ ئەدەبی كلاسیكی كردووەتەوە، گەر شتێكیش هەبێت رخنەگران هێندە رەخنەیان لە بیركردنەوەی ئەو شاعیرانە گرتووە، گوایە شیعری نەتەوەییان نییە..و چی و چیتر.. قەت بیر لە شیعرە خراپەكانیان نەكراوەتەوە وەكو دەقی شیعری، بەڵكو لێكۆڵیار و رەخنەگری وامان هەبووە وتوویەتی: ئەم شیعرە لەبەر ئەوەی كە لاوازە و جوان نییە، كەواتە هی (نالی) نییە، وەك بڵێیت: ئاسمان بڕیاریداوە كە ئەوان شیعری لاواز نەنووسن.
با بەرۆكی رابردووی دوور بەربدەین و پاساوی ئەوە بهێنینەوە كە بۆ ئەو كاتە نالی و مەحوی و مەولەوی و باڵا بەرزەكانی تریش، ئافەریدەی جوانیی بوون و بۆ ئەو كاتە ئەوە ئەوپەڕ بووە، بەڵام بە چ پاساوێك لەم سەردەمەدا شاعیرێك بكەوێتە سەر و رەخنە و رەخنەگران شەرمی لێبكەن.
لێرەوە رەخنەی كەلتووری دێت و دەڵێت: رەخنەی ئەدەبی ئەو شەرمنیەی هەبووە و ناكرێت ئیتر ئاوا بەردەوام بێت، رەخنەی كەلتووری هات نەك هەر لایەنە خراپەكانی شیعری شاعرە باڵابەرزەكانیشی چاوكرد، بەڵكو لایەنە خراپەكانی خودی شیعریشی دیت و پەنجەی خستەسەر ئەو لایەنە خراپانەی كە شیعر دەیانكات بەڕیشی نەتەوەیەكەوە.
با نموونەی شاعیرێكی قۆناغی شیعری نوێی كوردی وەربگرین، یەك لەو شاعیرانەی ئێمە كە رەخنەگرانی كورد شەرمی دەكەن (عەبدوڵڵا پەشێو)ە، هەڵوێستە ئازایانە و جوانەكانی ئەم شاعیرە وایانكردووە هەموو شتێكی بەشیعر لێوەربگیرێت و هەمووشتێكی هەر جوان بێت، من ناتوانم راستییەك كە ئەم پیاوە گەورە كردووە بیشارمەوە كە هەم شیعری جوانی هەیە و هەمیش هەڵوێستی ناوازە و كەموێنە، هەروەك چۆن ئەوەش ناشارمەوە لەزۆر رووەوە ویستوومە بگەمە چێژو جوانی بەشێك لە شیعرەكانی ئەم پیاوە نەمتوانیوە، نەك نەمتوانیوە بەڵكو نەمدیتوە، ئەم شاعیرە كەمێك لە شیعرەكانی تەنیا سەرواكارییەكی رووتن و هیچی تر، لە هەندێك كاتا رەخنەگرتنە بە زمانێكی باوو سادە و كەمترین شیعریەت ئامادەیی نییە. بۆ نموونە:
عەبدوڵڵا پەشێو بە برا كوژان دەڵێت:
(ئەمڕۆ ڕۆژی شێعر نییە
بۆیە من بۆتان دێمە گۆ
بە زمانێكی یەكجار سادە
پێتان دەڵێم
ئەوەی كورد بێ و كورد بكووژێ
زۆڵە.. تەرەسە.. گەوادە...)
-------------
تێناگەم!
(تێناگەم، گەر تفەنگێك، هەزار گوللەی تێدابێ
ڕوو لە كوردێكەوە كرابێ
چۆن دڵی دێ بی پێكێ
با ئاگریش درابێ!)
-------------
پەشیـمانی
(من هەڵە بووم..
لەرۆژانی جوانی و گەنجیم بە پەلە بووم.
هەر نەسرەوتم... بەشوێن هەستێكی ون كەوتم...
تاكو لەسەر سینگی نەرمی خەیاڵی پووچ
كپ بووم .. كەوتم)
یاخود دەڵێت:
(لە باخێكدا
گوڵمێخەكێك دڵمی ڕفاند
بە خەمساردی دەستم نایە بینە قاقای بۆ چنینی
لە پڕێكا لە جێگەی گوڵ گوڵم نەدی خۆمم بینی
راچڵە كیم و بەبیرما هات
منیش ئەمڕۆ وەكو ئەو گوڵە دەشنێمەوە
بێ پەروام ئاسوودم هێمنم
ئەی كێ دەڵێت هەروەكو ئەویش
دەستی مردن نێزێك نییە لە گەردەنم)
وەك لەسەرەتاوە ئاماژەم بەوە كرد، ئەمە مانای ئەوە نییە زۆربەی شیعرەكانی پەشێو لەم چەشنە بن، بەڵكو مەبەست ئەویە (پەشێو) چەند شیعری باڵای هەبن دەبێت ڕەخنە لە ئاست ئەم جۆرە شیعرانەیدا بێدەنگ نەبێت.
لێرەدا نەمویستووە بڵێم كۆساری لەو شاعیرانەیە كە لە سەروی ڕەخنەوە بووە و بەڵكو من گومانم لەوە نییە كە كۆساری لەبەر هەر هۆیەك بێت نەبووەتە شاعیری هەموو كوردستانی باشووریش، واتە ئەو تەنیا توانیویەتی لەنێو بازنەی حزبە ئیسلامییەكانی باشووردا و ئەوەی ئەوكات ناوی نرابوو (ئەدەبی ئیسلامی) ببێتە سیمبولێك، گەرنا شیعرەكانی كۆساری لە ناوەندی رۆشنبیری و شیعری كوردستانیشدا یەكجار غەریبن و دەتوانم بڵێم نەناسراون، لێرەدا قسەكە لەسەر ناوەندە ئیسلامییەكەیە كە رەخنەكردنی كۆساری لەبیر كردووە، ئەویش لەبەر ئەو ناهەقییە گەورەیە بووە كە بەرانبەر ئەو پیاوە جوانە كراوە و لە (27/12/1993)دا بە شێوەیەكی زۆرنەشیا و بە مرۆڤ و مرۆڤبوون شەهید كراوە، ئەمەش ناكرێت ببێتە بابەتێك و تێكەڵ بكرێت لەگەڵ شیعرەدانیدا و كاریگەری لەسەر ڕوانین و لێكۆڵینەوەكان لەسەر شیعری ئەو دابنێت.
لێرەدا پرسیارێك لە ئێوەی سەنگین دەكەم، ئێوە تا ئێستا ناونیشانێكتان دیوە باس لە شیعرە لاواز و بێ چێژەكانی كۆساری بكات؟
ئەمە ڕەنگە وەڵامەكەی ڕوون بێت، بۆیە لێرەدا دەبێت جارێكی تر ئەوە ئەوە بڵێمەوە: ئەوەندی ڕەخنەگرتن خزمەت بە شیعرەكانی كۆساری دەكات، ئەوەندە پەسن و پیا هەڵدان ناتوانێت خزمەتی بكات. پەسن و پیاهەڵدان كۆساری دەكاتە شاعیرێكی ڕووكەشی نێو بۆنەكان و دوای كۆتایی هاتنی ئەو نەوەیەی كە بیرەوەریان لەگەڵ كۆساری و ڕێبازەكەیدا هەیە، كۆساری و شیعرەكانیشی دەچنە دەرەوەی یادەوەری نەوەكانی تر.
بارودۆخ و ژیانی شیعری كۆساری
دیارە كۆساری ساڵی 1967 لە رانیە لە دایكبووە، تا قۆناغی ناوەندیی خوێندووە، ژیان لەوە زیاتر سەرقاڵی كردووە كە بتوانێت درێژە بە خوێندنەكەی بدات، وەك لە دیوانەكەیدا (بوركانی شیعر) هاتووە: "یەكەم شیعری لە ساڵی 1987دا بە ناوی (نیگاری خودان) نوسیووە" كە شیعرە لەسەر شێوەو فۆرمی شیعری كلاسیكی، بەڵام شێوەی تایبەتی شیعری كۆساری وادیارە لە دوای راپەرینەوە توانی بخەمڵێ و پێبگات، هەر بۆیە ئەمرۆ گەر بمانەوێ قسە لەسەر ئەوە بكەین كە كۆساری چی پێشكەش بە شیعری كوردی كردووە، دروست ئەوەیە ئاگایەكمان لە حاڵی شیعری ئەو قۆناغە بێت، من هەرچەندم كرد رێم بە خۆم نەدا نەمتوانی لە دەرەوەی ئەو بارودۆخە زۆر هەستیارەوە قسە لەسەر شیعرەكانی بكەم، هەرچەندە خۆم زیاتر باوەرم بەو جۆرە روانینە نییە شیعر ناكرێ چنگ لە مێژوویەك گیربكات، مانا و جوانی شیعر زیندانی ناكرێت و دەشێ دەق لە هەر سەردەمێكدا ئازادانە خۆی تازە بكاتەوە، ئێمە ناتوانین بە هەست و نەستی بیست ساڵ لەمەو بەرەوە چێژوەرگرین، من لەگەڵ ئەو بیرورایەدام كە دەق لە دەرەوەی نووسەرو لە دەرەوەی مێژوو قۆناغەكاندا دەبێ بازی خۆی بدات و وازیی و پەروازی خۆی بكا، بەڵام لەبەرئەوەی تەمەن و واقیعی ژیانی كۆساری مەودای ئەوەیان نەدایە ئەم شاعیرە تا بتوانێ كارەكەی خۆی بگەیەنێتە ئەنجام، مەودای ئەوەی نەبوو كە شێوەو شێوازی خۆی روونتر بخەمڵینێت، لەبەر ئەمە نەمتوانی شیعرەكانی كۆساری لەو گۆرانكارییە بە پەلەو كەڵەكەبوانەی، سەروەختی راپەرین جیابكەمەوە، لە گۆرانكاریەكی ئاوا گەورە و فرە بواردا كە سەرلەبەری ژیانی سیاسی و ئەمنی و كۆمەڵایەتی كوردی خستە نێو واقیعێكی جیاوازترەوە، كۆساریش كوڕی نێو ئەو گۆرانە گەورە و كاریگەرە بووە، شیعری بەر لە كۆساری شیعرێك بوو لە تاریكیدا دەنووسران و لە تاریكیشدا دەمانەوە، یان یاخی دەبوون و لەنێو ئەشكەوت و سەر شاخە بەرزەكان دەنووسران و بە نهێنی دەهاتنەوە نێو شارەكان، یاخود شیعر لەژێر لێوەوە لە نێو بارگرانی وتن و لە رێگای رەمز و سیمبوڵ و شاردنەوەی خەیاڵەكانی شاعیرەوە دەنووسران و هەمیشە تەمێك لە نێوان خەیاڵی شاعیرو شیعرەكەیدا دەهات و دەچوو، كە تەمی ترسی قەڵەمە سوور و سانسۆراویەكانی بەعس بوو.
بە رووخان و لە ناوچوونی دەسەڵاتی بەعس بەر لە هەموو شت شیعر ئازاد بوو، بەر لە قەندیل شیعر هەناسەی دا، شیعری كۆساری شیعری راچەنیوی راپەرینە، بەڵێ مێژووی یەكەم شیعری ئەو وەك لە سەرەتاوە ئاماژەم پێكرد بۆ سێ چوار ساڵی بەر لە راپەرین دەگەرێتەوە، بەڵام بە بروای من راپەرین و ئەو واقعە تازەی كە دروستی كرد بەشی زۆری جیهانبینی شیعری كۆساری داگیر كردووە، راپەرین نەوەیەكی ترە و دەنگ و شیعرێكی تری شیعری بە دوای خۆیدا هێنا، كە كۆساری لە سەرەتای ئەو كاروانەوە بوو لەبەرئەوەی كە مەودای نەبوو رەنگ و رووی ئەو گۆرانكارییانە بخوێنێتەوە من نەمتوانی كۆساری و واقعەكەی وەكو دوو بەشی جیا بخوێنمەوە.
شیعری كۆساری
ئایا كۆساری توانی شێوە و شێوازی شیعری خۆی بكێشێ، ئەم پرسیارە چەند لەگەڵیا بچین ناگەینە وەڵامی كۆتایی، چونكە وەك وتمان ئەو لە گەرمەی نەخشاندن و شێوە بەخشین دا بوو بە شیعری خۆی، وەختێ تەمەنی پێچایەوە. ئەوەی كۆساری كردی و توانی تا ئاستێكی باش تێیدا سەركەوتووبێ، شێوەی (شیعر خوێندنەوە) بوو، كۆساری بە رادەیەكی باش لە خوێندنەوەی شیعردا سەركەوتوو بوو، كە خوێندنەوە و ئەداو دەربرین بەشێكی جوانی پرۆسەی شیعرە، كەم كەس هەیە هەستی بەو سیحرە نەكردبێت كە لە خوێندنەوەی كۆساریدا هەبوو، زۆرجار ئێمە هەست بە گەورەیی شعرێك ناكەین تا ئەو كاتەی دەبینین كە شاعیرەكە بە دەنگی خۆی شیعرەكەمان بۆ دەخوێنێتەوە، ئەم پرۆسەیە لای شێركۆ بێكەسی شاعیر دەگاتە لوتكە، راستیەكەی خەیاڵی شیعریی هەموو خۆی نادا بە دەم وشەكانەوە، ئەو جوانی و خەیاڵەی كە لای شاعیر هەیە، هەمووی بە وشەكان نانووسرێتەوە، دەبێت دەربڕین و جوڵەش هاوكاری ئەو پرۆسەیەبن.
بەرز و نزمی شیعری كۆساری
بەڵێ، شیعرەكانی كۆساریش وەكو هەر شاعیرێكی تر، دەشێت لە وەرزێكدا خەیاڵی بتەقێت و لە وەرزێكی تردا ڕوو لە وشكبوون بكات، دەگونجێت لەكاتێكدا بابەتێكی شیعری جوان لەبەردەمیدا كرابێتەوە و یەكێكی تر نا، ئەویش زۆر شیعری هەیە كە پێدەچێ دواجار زەرەریان لە ناو و ئاستی شیعری ئەو دابێت و بدەن، لە هەندێك باردا زۆركاری و زۆركردن دەبینین لە شیعرەكانیدا، دڵنیام هەموو خوێنەرێك هەست بەو جیاوازییە گەورەیە دەكات لەنێوان ئەم دوو پارچە شیعرەدا.
هۆ دارهەنار
تۆ بۆچی وا دوور روواوی
هەروەكو من دوورەپەرێز راوەستاوی
چاوم لێتە بە گەڵای سەرقۆڵی راستت
بە شەرمەوە ئاونگی دوو چاوت دەسری
------------
هەر ئەو شاعیرە جوانەیە كە لە شوێنێكی تردا دەڵیت:
بیستی دوانزە بوو
دووشەممە بوو
شەهێدێكم بینی
بەردێكی سووری لەژێر سەری دانابوو
كاغەزێكی لە گیرفان دا بوو…
-----------------
هەموو خوێنەرێك لە ئاست ئەم دوو پارچە شیعرەدا هەست دەكات لە یەكەمیان دا زمانێك ورشە ئەكاو مانا ئەرژێنێ، وێنە دەكێشێت و خەیاڵ وەختە ئاوی دارهەنارەكە دەدات، بەڵام لە دووهەمیاندا زمانێكی سادەو بێ جووڵە و وێنە و خەیاڵ حوكم دەكات.
زمانی كۆساری
وینگشتاین زانای بواری زانستی زمان، دەبێژێ: "هیچ شتێك لە دەرەوەی زماندا بوونی نیە" ئەمە ئەو گووتەیە بوو بە جۆرێكی تر منی بەسەر رووی زماندا كردەوە، وەختێ ئەو گووتەی وینگشتاینم بینی دواتر بیرم لێ كردەوە ئەوكات زانیم زمان نەك هەر وەسیلەیەك نییە بۆ وتن، بەڵكو دەركم بەوە كرد كە زمان چ جیهانێك و چ حاكمێكە بەسەر بوونەوە، ئەوكات توانیم لەو ئایەتە جوانە باشتر تێبگەم كە دەفەرمووێ (وعلم أدم الاسما‌‌و كلها) كە بە بروای من خوای دلۆڤان كە زمانی بە ئادەم بەخشی واتە هەموو شتەكانی بوونی پێ بەخشی.
ئەم بابەتە گرنگە چ دەورێك دەگێرێ لای كۆساری، دەبێ ئەو راستیە بڵێین كە نەك كۆساری كە مەوداو فرسەتێكی كەمی لەبەردەم دا بوو، بەڵكو ئەمرۆش گەورەترین خەوشی شیعری تازە بە خەوشی پێرانەگەیشتنە بە تواناكانی زمان و گیرخواردنە لەناو بازنە بچووكەكانی زماندا، لە كاتێكدا زمان زۆر دنیای فراوانتر لەبەردەم ئێمەدا دەكاتەوە و مەجال و وەرزی تەقاندنەوەی خۆیمان دەداتێ، بەڵام ئەوە ئێمەین دەبێت زمان بتەقێنینەوە و مانای دوورتر و جوانتری پێ بخوڵقێنین لە ڕێگای وشەكانەوە، دیارە كۆساری بە حوكمی ئەو واقیعەی تیایدا ژیا فرسەتی كەمتر بوو، تا كەڵك لەم زانستە وەربگرێ (زانستی زمان) یان ئەتوانم بڵێم هەر تەقەشی لەو دەرگایە نەدا، ئەوەی كە كۆساری دەستی پێگەیشت ئەزموونكردنی زمان بوو، كۆساری بە ماوەیەكی كەم توانی ئەزموونێكی خۆڕسكانەی سەیر لەگەڵ زماندا پەیدا بكات و بە ورێگایەوە شەمچەیەكی پێكرد و بەشێكی باش لە تاریكییەكانی زمانی پێ ڕۆشن كردەوە،
چونكە شاعیر تا قوڵ و هەستیار بێ تا بەهرەمەندبێ بە بەهرەی شیعر، جا زیاتر پێویستی بە مەعلومات و مەعریفەی زمان دەبێ، زمانێك كە بتوانێ بە چەند لادا بروا و بە چەند چاو ببینێ و بەهەر لادا كە خەیاڵ دەتوانێ ئەویش بتوانێ پەل بهاوێ، هەر بۆیە بەرای من هیچ نەنگی نیە كە كۆساری نەیتوانیبێ سوودی لەم لایەنە زانستیەی ئەم بابەتە گرنگە ـ زمان ـ وەرگرتبێ، تەنیا زمانی وەك دیوە كۆمەڵایەتیەكەی یان وەك وەسیلەی گەیاندن ناسیبێ، چونكە وەك وتم تا بە ئەمرۆش دەرەقەت نەهاتنی "زمان" یەك لە نەخۆشی و خەوشەكانی زمانی شیعری نوێیە، بەڵام دەبێ ئەو راستیە بڵێین كە كۆساری زمانێكی فراوانی هەبووە، توانیویەتی وشەی وا لە شیعرەكانیدا هەڵبگرێ كە لە سەرێكەوە نیشانەی وردی و دەوڵەمەندی فەرهەنگی شیعری ئەون، لە لایەكی ترەوە جۆرێك لە كراوەنەوە و فەزای فراوانی بە شیعرەكانی بەخشیوە، من لێرەدا كۆمەڵێك وشەی دەگمەن بە نموونە دەهێنم، كە تەنیا لە شعرێكی ئەودا بەرچاوم كەوتن كە باوەرم وایە مانای ئەو وشانە بۆ زۆربەی زۆری خوێنەرانی كۆساری غەریبن و پێویستییان بە ماناكردنەوە هەیە، تەنیا لە شیعری (نیگاری خودان)دا ئەم وشانەی خوارەوە بە نموونە وەردەگرین:
(زورك، شیخاڵ، زیخەڵین، وشڵتاو، زەندۆڵ، گەوە، عاسێ، بولێڵ، دۆك، سرۆچە، پاناوك، نواڵە، چزیڵك، قوڵاخ، پێرو، كروزێنی، زۆزان، ئارانێ، لێمشت، بستان، باپزو، سریشك، دەرۆست، داپڵۆخاو، كاولەلان، سەلاف، فەهێت، بەرژەنگێبین، ریوەڵۆكە، جدەو، جاكەش، قرپێن، تەریوە، ئەنگرانە)
ئەمە تەنیا لە یەك شیعری كۆساریدا كە ئەوەش بە روونی دەریدەخات كە زمانی كۆساری چەندێ باوەشی واڵا بووە. فراوانی و دەوڵمەندی زمانیش هۆكارێكی سەرەكی گەورەی وتنە، تا زمان دەوڵەمەندبێ باشتر خەیاڵ و ماناكانی دەگەن، جوانتر وێنەكان دەخەمڵێن.
لە كۆتاییدا دەڵێم: رای من وایە خۆشەویستی و وەفای ئێمە بۆئەو شاعیرە، ئەوە نییە بە باڵایدا هەڵبدەین و جوانی بكەین، بەڵكو ئەوەیە ئیدی رووی رەخنەگرانەی بە روودا بكەینەوە و جارێكی تر شیعرەكانی بخوێنرێتەوە بە خوێندنەوەیەكی رەخنەییانە و شیكاریایانە، بەڵێ هەر قسەیەكی تازە لەسەر ئەو، خزمەتێكی ترە بەو، چونكە ئێمە گەر وەكو (20) ساڵی رابردوو، تەنیا سەنای ئەو بكەین لەژێر كاریگەری هاوبیری و هاو ڕێبازیدا، ئەوا سبەی نەوەیەك دێ نە بە كۆساری ئاشنایە نە بە یادگاریەكانی ئەو، كەوایە ئەو نەوەیە ناكەوێتە ژێرباری ئەو سۆزەوە و بەو شێوەیە كۆساری بەرەو كاڵبوونەوە دەچێ، چونكە هیچ توێژینەوەیەكی رەخنەییانە نیە كە ئەو نەوە تازەیە لە رێگایەوە كۆساری بناسێ.
ليست هناك تعليقات
إرسال تعليق