كازمی لە توركیا

بورهان شێخ ڕەئوف‌

سەردانەكەی مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عیراق بۆ ئەنقەرە، چوارەم گەشتێتی لە دوای دەستبەكاربوونییەوە بۆ دەرەوەی وڵات، دوای سەردانی ئێران و ئەمریكاو چەند وڵاتێكی ئەوروپا، لەدوای ئەوەی لە 14ی ئۆكتۆبەری 2020 لەلایەن سەرۆك كۆماری توركیاوە بانگهێشتنامەیەكی فەرمی ئاڕاستەكرا، كە فاتیح یەڵدز باڵیۆزی توركیا لە بەغدا، گەیاندییە دەستی، تێیدا خواستی ئەوەی دەربڕیبوو، كە عیراق لە پلەی یەكەمی گرنگیپێدانەكانی ئەردۆغان-ەو خوازیارە، كە پەیوەندییەكانیان لە بواری سیاسی و ئابووری و ئاسایشەوە، بۆ پێشەوە بەرن.

هەرچەندە عیراق و توركیا لە دوای 2003وەو بەتایبەتی پەیوەندییە ئابوورییەكان و ئاڵوگۆڕی بازرگانی لەنێوانیاندا بە قەبارەیەكی زۆر هەڵكشانی بەخۆیەوەدی، كە لە ساڵی 2019 گەیشتە (15,8) ملیار دۆلار، كە ساڵی 2018 (13) ملیار دۆلار بوو، بەڵام ئێستا خوازیارن ئەو بڕە بەرزبكەنەوە بۆ (20) ملیار دۆلار لە ساڵانی داهاتوودا، لەكاتێكدا هەموو ئەو جموجوڵ و ئاڵوگۆڕانە لەڕێگەی دەروازەی ئیبراهیم خەلیلی هەرێمی كوردستانەوە، ئەنجام دەدرێت.

پێشتریش ساڵی 2008 ئەنجومەنی باڵای هاریكاریی ستراتیجی لەنێوان عیراق و توركیا دامەزراو لە ساڵی 2009ش (48) رێكەوتننامەی جۆراوجۆر لە بوارەكانی ئاسایش و وزە و ئابووری و دابینكردنی وزە بەتایبەتی نەوت، كە عیراق 15 % خواستی توركیا لە نەوت دابینبكات.

ئاو

یەكێك لەو كێشە گەورانەی، كە ساڵانێكە لە نێوان ئەم دوو وڵاتە دراوسێیەدا هەیە، كێشەو قەیرانی ئاوە، كە سەرچاوەی هەردوو رووباری گەورەی عیراق دیجلە و فورات لە توركیاوە هەڵدەقووڵێن، توركیاش بەنداو و پڕۆژەی زۆر و زەبەلاحی دروستكردووە، كە پێچەوانەی هەموو یاساو رێساو عورفە نێودەوڵەتییەكان، بەشی عیراق و سوریاش دەخوات و جارجار ئەوەش بە گوێی عیراق و وڵاتانی تریشدا دەدات، كە رۆژێك دێت ئێمەش ئاوەكەمان وەكو نەوت دەفرۆشین، بەڵام لە چەند ساڵی رابردوودا، كە رادەی بارینی باران زۆربوو، نەك نەیتوانی ئاوەكە لە دراوسێكانی ببڕێت، بەڵكو ئاوەكەشی بە توندی بەردایەوە.

كورد

كێشەیەكی تری ئاڵۆزو درێژخایەنی نێوان عیراق و توركیا، كوردە، بەشێكی زۆری خاكی كوردستان، كە بە كوردستانی مەركەزی (ناوەندی) ناسراوە و گەورەترین بەشی كوردستانە لەڕووی رووبەرو ژمارەی دانیشتووانەوە، لە بندەستی توركیایە، كە نكوڵی لە بوون و مافەكانیان دەكات و لە هەر وڵاتێكی تریش، بەتایبەتی عیراق و سوریا، مافەكانی كورد بچنەپێش، كێشەو بەربەستی بۆ دروستدەكات، هەرچەندە ئێستا لە عیراقدا دۆخەكە گۆڕاوەو كورد هەرێمێكی فیدراڵیی دەستووری هەیە، بەڵام بوونی گەریلاكانی پەكەكە لە سنوورەكان و چیای قەندیل، پەیوەندییەكانی عیراق و توركیای ئاڵۆزكردووە و زۆرجار توركیا سەروەریی ئاسمان و خاكی عیراق پیشێل دەكات و خەڵكی سڤیل دەكاتە قوربانی.

ئەردۆغان و كازمی، چیانوت؟

ئەردۆغان، وتی: من پشتیوانیی یەكپارچەیی خاكی عیراق دەكەم و رێز لە هەموو پێكهاتەكانی دەگرم بە كوردو عەرەب و توركمانەوە، ئەوانە هەموو برای ئێمەن بە جیاوازیی ئایین و نەتەوە و ئایینزاوە، پشتیوانی حكومەتەكەی كازمی دەكەم بۆ بەگژاچوونەوەی تیرۆرو كۆرۆنا، لەبارەی ئاویشەوە، ئەردۆغان، وتی: هێوادارم ئەم بابەتە لە ناكۆكییەوە ببێتە خاڵی هاوكاری.

كازمی-ش، سەرەڕای خوازیاری پەیوەندیی باشی نێوان هەردوولا، لابردنی هەموو كۆسپ و تەگەرەكانی بەردەمی، وتی: عیراق دژی سیاسەتی جەمسەربەندییەو ناچێتە هیچ جەمسەرێكەوە دژی جەمسەرێكی ترو خوازیاریشین دەست لە كاروباری یەكدی وەرنەدەین، دەرگای عیراق كراوەیە بۆ وەبەرهێنەرانی توركیا تا لە عیراق وەبەرهێنان بكەن لە ئاوەدانكردنەوەی عیراقدا، لەسەر بابەتی ئاسایش، سنوورەكان و پەكەكە، كازمی، وتی: «ئێمە هەنگاوی پێویست دەنێین بۆ پاراستنی سنوورەكان». ئەوەش كارێكی ئاسان نابێت بۆ كازمی و حكومەتەكەی لەبەر زۆر هۆكار، كە لێرەدا دەرفەت نییە باسیان بكەم.

لە كۆتاییدا، هەرچەندە عیراق و توركیا، دوو رێكەوتننامەی باج و رۆشنبیرییان ئیمزاكرد، زۆر شتی تر باس كرا لەسەر ئاوو ئاسایش و تیرۆر، كە هەریەكەیان خوێندنەوەی جیاوازیان بۆی هەیە، پێناچێت لەوە زیاتر هیچی بچێتە بواری جێبەجێكردنەوە، لەكاتێكدا ئەمریكا لە قۆناغی راگوزەردایە بۆ گۆڕانكاریی سەرۆك، كە دواتر شێوازو رووخساری سیاسەتی ناوچەكە، سیمایەكی تر وەردەگرێت.