بــــــــازاڕ و ڕەمـــــەزان

سەرکۆ یونس

ڕەمەزانی ئەمساڵی هەرێم، جیاواز لەڕەمەزانەکانی پێشوو، لەگەرمەی وەرزی بەهارو گەشتوگوزاردایە. 

بارودۆخی ئابوری و دارایی هەرێم، سەرەڕای ڕێکەوتنی هەولێرو بەغدا وبەرزی نرخی نەوت، هێشتا بەدەست قەیرانی داراییەوە دەناڵێنێت، مووچە کەسەرچاوەی سەرەکی بژێویی دانیشتوانە، هێشتا بەلێبڕینەوە دابەشدەکرێت.

سەرەڕای گەشتنی ڤاکسین وکوتانی هاونیشتیمانیان، جیلی نوێ ی ڤایرۆسی کۆرۆنا لەهەرێمدا، بڵاوبووەتەوە، لایەنەپەیوەندیدارەکان، هۆشیاری خراپبوونی زیاتری دۆخی تەندروستی دەدەن، ناوەندەکانی خوێندن بەزانکۆکانیشەوە دەوامیان ڕاگیراوە.

ڕەمەزان و گرانی بازاڕ، لەزۆربەی وڵاتانی ئیسلامیدا، دووانەیەکی بەیەکەوە گرێدراون، بەپێچەوانەی وڵاتانی نائیسلامی لەکاتی بۆنەو یادەکاندا، نرخەکانیان دادەبەزێنن.

خواستی کڕیاروبەکاربەری ڕۆژووەوان لەم مانگەدا، پێچەوانەی یاسای خواستە، سەرەڕای بەرزبونەوەی ئاستی نرخەکان، کڕیاران بڕی خواستیان کەمناکەنەوە، 

ڕەمەزانی ئەم بەهارە، لەکاتێکدایە بەرهەمەسەرەکییەکانی کەرتی کشتوکاڵی هەرێم، بەبەرهەم نەهاتوون و هێشتا پێنەگەشتوون، مەترسیش هەیە ئەمساڵ بەهۆی ووشکەساڵییەوە، بەشێکی زۆری بەرهەمەکشتوکاڵییەکانی هەرێم لەناوبچن و نەیەنە بەرهەم.

دەرئەنجامی کۆرۆناڤایرۆس، لەئابوری جیهانیدا، ڕاپۆرتەکانی ڕێکخراوی خۆراک و کشتوکاڵی جیهانی(FAO) باس لەوە دەکەن، کەبەرهەمی کەرتی کشتوکاڵی جیهانی، بەرەو دابەزین چووە، مەترسی لەسەر کەمبونەوەی تەواو هەیە لەبازارەکاندا، هەربۆیە تێبینی دەکرێت، ئاستی گشتی نرخەکانی خۆراک، بەرەو هەڵکشان ڕۆشتووە.

لەهەرێمدا، بۆ پڕکردنەوەی خواستی کڕیاران، ناچار پەنا دەبریتە بەر هاوردەکردن لەدەرەوە بەگشتی، هەردوو وڵاتی ئێران و تورکــیا بەتایبەتی، هەریەک لەم دوو وڵاتە، بەهۆی کێشەسیاسیەکانیانەوە، ئابوریەکانیان بەبارودۆخێکی ناجێگیری نەختینەیی وداراییدا گوزەر دەکەن، بەهای دراوەکانیان لەئاستێکی زۆر نزمدایە و ناچار نرخی شمەکەکانیان بەرزکردوەتەوە، بەمەش هاوردەکردن لەم وڵاتانەوە، بەنرخی بەرز دەبێت و لەناوخۆش بەنرخی بەرزتر دەفرۆشرێت.

بەپێ ی ئامارەکان ڕێژەی(80%) پێداویستە خۆراکییەکانی هەرێم، لە ئێران وتورکیاوە، هاوردە دەکرێت.

لەلایەکی ترەوە، بەهۆی بڕیارەکەی بانکی ناوەندی و حکومەتی عێراقییەوە، بەهای دینار بەرامبەر دۆلار، بەڕێژەی (20%-25%) داشکێنرا، پەرلەمانی عێراقیش لەیاسای بودجەی گشتیدا، بەهەمان ڕێژە بودجەی پەسەندکرد، ئەمەش جارێکی تر بارگرانی دروست دەکات، لەسەر بودجەی خێزانەکان و ڕێژەی(25%) نرخی شتەکان بەرزبوونەتەوە.

هەروەها لەماوەی پێشوودا، بەهۆی هەندێ هۆکارەوە نرخی گۆشتی مریشک، بەرزبویەوەو بووە جێگای دڵتەنگی زۆربەی هاونیشتیمانیان، لەئێستادا نرخی کیلۆیەک مریشک، لەسەروو(3,750) دینارەوەیە.

یەکێک لەگەورەترین گرفتەسەرەکییەکانی کۆمەڵگای کوردستان، نەبوونی هۆشیارییە، بەشێوەیەکی گشتی و هۆشیاری کڕین و دابینکردنی پێداویستەکانیان بەتایبەتی، چونکە، بەپێ ی ووتەی بەرپرسانی حکومی و بازرگانانی هەرێم، هیچ گرفتێک لەپێداویستیەکانی خۆراکدا نی یە و زۆربەی کۆگاکانیان زیاد لەپێویست خۆراکیان هەڵگرتوە، کەچی چوونەبازاڕی کڕیاران، وەک ئەوە وایە، کەبازاڕ هیچی تێدا نامێنێت!

لەبەرئەوە زۆر گرنگە، هاونیشتیمانیان، بەهۆشیارییەوە ڕۆژانە پێداویستیەکانیان دابین بکەن، دوور لەهەڵپەو پەلاماردان، چونکە هەر جووڵەیەکی بەکاربەران، ڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر بازاڕ دروست دەکات و لەبەرژەوەندی فرۆشیاران و بازرگانان دەبێت.

گومانی تێدا نی یە، حکومەت ناتوانێت نرخی شتومەک و کاڵاکان دیاری بکات، بەڵکو نرخ بەمیکانزمی بازاڕ دیاری دەکرێت، هەربۆیە حکومەت، تەنها دەتوانێت چاودێری نرخەکان بکات، هەروەها هەوڵی ڕێگریکردن لەقۆرخکاری و بەرزکردنەوەی نرخی هەندێ شمەک دەکات.

هیوادارین، فرۆشیاران و بازرگانان، لەم مانگە پیرۆزەدا، بەهەستێکی ئایینی و ئەخلاقی و نیشتیمانی بەرپرسیارانەوە، بەرهەمەکانیان بخەنەڕوو، لەبەرامبەردا هاونیشتیمانیان بەئاسانی و بێ کێشە پێداویستیەکانیان دابین بکەن.

ئابووریناس