كتێبی بزاوتی ئیسلامیی لە نووسینی (عەبدوڕەزاق عەبدوڕەحمان محەمەد)، لە شەش بەرگ پێكهاتووە، كتێبەكە بە هەمووی (3291) لاپەڕەیە، سەلاحەدین محەمەد بەهادین پێیداچوەتەوە و پێشەكی بۆ نووسیوە، ساڵی 2020 چاپكراوە، وەك لە ناونیشانەكەدا ئاماژەی پێدراوە، كتێبەكە تایبەتە بە مێژووی رەوتی ئیسلامیی لە عێراق و باشووری كوردستان، جێگەی دەستخۆشییە بابەتێكی لەو جۆرە لە چوارچێوەی پرۆژەیەكی گەورەدا و لە چەند بەرگدا چاپ بكرێت، بێگومان هەر كارێكی لەو جۆرە جێگەی دڵخۆشی و بەرزنرخاندنە، هاوكات لە كەموكورتی و رەخنەش بێبەش نابێت، بەوپێیەی زیاتر لە 17 ساڵە سەرقاڵی توێژینەوەم لە مێژووی رەوتی ئیسلامیی لە باشووری كوردستان و چەندین توێژینەوەم لەو بوارەدا بڵاوكردوەتەوە، ئەو مافە بە خۆم دەدەم لەسەر كتێبی (بزاوتی ئیسلامی) سەرنج و تێبینی خۆم بخەمەڕوو و كەموكورتییەكانی دەستنیشان بكەم، هەڵبەتە قسەكردن لەسەر كەموكورتییەكان بەو مانایە نییە كە ئەم كتێبە لایەنی ئەرێنی نییە، بەڵكو هەر خودی نووسینی كتێبێك دەربارەی مێژووی رەوتی ئیسلامیی و پاراستنی ئەو مێژووە بەلای منەوە جێگەی پێزانینە، بۆیە وێڕای دەستخۆشیم لە نووسەر هیوای بۆ دەخوازم و هانیدەدەم پاشماوەی نووسینەكەی تەواو بكات و چاپی بكات و ئەو كەلێن و كەموكورتیانەش پڕبكاتەوە كە لەم كتێبەدا هەن، منیش لێرەدا تەركیز دەكەمە سەر كەموكورتییەكان بە هیوای پڕكردنەوە و چاكردنی نەك بەكەمگرتنی كاری نووسەر.
گرفتی مەنهەجی نووسینەوە
كاتێك سەرنج لە بەرگ و ناونیشانی كتێبەكە دەدەیت، هەست بە گرفتێكی گەورە دەكرێت، ناونیشانی سەرەكی كتێبەكە كە لە هەموو بەرگەكان دووبارە بوەتەوە، ئەوەیە كە نووسراوە (بزاوتی ئیسلامی، لە رەگی ئیخوانەوە بۆ راگەیاندنی یەكگرتوو 1946- 1994، خستنەڕوویەكی مێژوویی یە لە كار و چالاكی بزاوتی ئیسلامی لە عێراقدا بەگشتی و لە كوردستاندا بە تایبەتی)، دواتریش بۆ هەر بەرگێك ناونیشانی لاوەكی دانراوە، بۆ نموونە لەسەر بەرگی یەكەم نووسراوە (كورد و دەوڵەتی عێراق و كۆمەڵگە و رەوتە سیاسییەكانی و چەند باسێكی تر ...) بە سەرنجدان لەو ناونیشانە چەند هەڵەی ئەكادیمی، زمانەوانی، رێنووس و خاڵبەندی هەستپێدەكرێـت، ئەمە یەكەم ئاماژەیە كە نووسەر توانای نووسینی ئەكادیمی كەمە، نەیتوانیوە ئەم كتێبە لە قاڵبێكی ئەكادیمی چوارچێوەدار بكات و ناونیشانێكی ئەكادیمی بۆ دانێـت، رەنگە پرسیارێكی زۆر سادەی ئەكادیمی رووبەڕووی نووسەر بێتەوە كە ئەگەر كەسێك ئەم كتێبە وەك سەرچاوە بەكاربێنێت دەبێت لە پەراوێز و لیستی سەرچاوەدا چۆن ئاماژە بە ناونیشانی كتێبەكە بدات، كە بە كۆی گشتی ئەوەی لەسەر بەرگی یەكەم نووسراوە بەو رێنووسەی نووسەر (40) وشەیە، ئایا دەكرێت ناونیشانی كتێب ئەو ژمارە زۆرەی وشە بێت؟! دواتریش لە ژێر ناونیشانەكەدا نووسراوە (پێشەكی و پێداچوونەوەی لەلایەن بەڕێز مامۆستا صلاح الدین محمد بهاء الدین ئەمینداری گشتی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستانەوە) ئەمجارەش بە چاوپۆشی لە هەڵەی رێنوس و زمانەوانی و تەنانەت ناوی حیزبەكەش بە هەڵە نووسراوە، نووسەر ناوی كەسەكەی بە عەرەبی نووسیوە و دواتریش نووسەر ناوی خۆی هەر بە عەرەبی نووسیوە، ئاماژەدان بە ئەمینداری گشتیی یەكگرتوو بە پلەی یەكەم ئەوەی لێدەخوێندرێتەوە كە نووسەر دەیهەوێت بەمە هێزێك بداتە كتێبەكە كە ئەو كەسایەتییە پەسەندی كردوە و پێشەكی بۆ نووسیوە و پێیداچوەتەوە، چونكە ئەمینداری یەكگرتوو نە كەسێكی ئەكادیمیە نەك مێژوونووس، بەڵكو سیفەتێكی سیاسیی هەیە و راستە بەشداربوویەكی مێژووی ئیخوانە، بەڵام زەقكردنەوەی پێگە سیاسییەكەی لە سەر بەرگی كتێبەكە بەڵگەیە لەسەر ئەوەی كە بە سیفەتە سیاسییەكە پێشەكی بۆ كتێبەكە نووسیوە، ئەگەر ناوبراو ئەكادیمی بوایە نەیدەهێشت ئەم كـێبە بەو هەموو كەموكورتیەوە چاپ بكرێـت، دیارە نووسەر سەراسیمەبوونی خۆی بە ئەمینداری یەكگرتوو نەشاردۆتەوە، لەو كەسانەی ئەم كتێبەی پێشكەش كردووە نووسیویەتی: پێشكەشە بە ئەندازیاری بزاوتی ئیسلامی كورد و ئەمینداری گشتی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان بەڕێز جەنایی مامۆستا سەلاحەدین محەمەد بەهادین. هەرچەندە ئەمە مافێكی نووسەرە پێشكەشی هەر كەسی بكات، بەڵام وەسفكردنی كەسەكە بەوشێوەیە لە بەهای زانستی كتێبەكە دادەبەزێنێت.
گرفتێكی سەرەكی ئەو كتێبە ئەوەیە نازانرێت لێكۆڵێنەوەیە، یان بیرەوەری، یان ساغكردنەوەی مێژوو، نووسەر لە پێشەكیدا دەڵێت "ئەم مێژووی بزاوتی ئیسلامییە من چیم پێكرابێت و توانام بووبێت لەم زنجیرەیەدا نووسیوومەتەوە، تاوەكو لێكۆڵەران و توێژەرانیش بە تایبەت دامەزراوە ئەكادیمیەكان و توێژەرانی زانكۆ و ... هتد، ئەم نووسینە و چەند نووسینێكی تر تاوتوێ بكەن و بیكەنە سەرچاوە بۆ توێژینەوەكانیان تا بگەنە راستییەكانی مێژوو". كەواتە بەپێی ئەم قسەی نووسەر بێت، ئەم كتێبە هاوشێوەی كتێبە مێژووییەكەی تەبەری نووسەر بێ وردبوونەوە و بەراوردكردن و دڵنیابوون لە دروستی زانیارییەكان، لە زمان كاراكتەرەكانەوە چی بیستووە نووسیویەتی، هەندێكجاریش كە زانیاریەك لای خۆی هەبوە و هیچ كەسێك باسی نەكردووە ئەم خۆی دەیگرێتەوە و دەبێتە سەرچاوە، بەمەش جارێكی تر گرفتی ئەوە هەستپێدەكرێت كە نازانرێت نووسەر لە نووسینی ئەم كتێبە پەیڕەوی لە چ مەنهەجێك كردووە، رەنگە باشترین ناوێك بۆ ئەم كتێبە ئەوەبێت كە كۆكردنەوەی زانیارییە دەربارەی ئیخوان لە باشووری كوردستان.
دەبێت سەرنج لەوەش بدرێت نووسەر سەلیقەی پۆلێنكردنی بابەتەكانی نەبووە، جۆرێك لە شپرزەیی لە ریزبەندی بابەتەكان و پۆلێنكردنیان دەبینرێت، چەند بابەتی لاوەكی و سەرەباسی جیاوازی خستوەتە ناو كتێبەكەوە كە جۆرێك لە نەگونجاوی و ناتەبایی لە ریزبەندی بابەتەكان دروستكردووە.
لایەنداری نووسەر
نووسینەوەی مێژوو پێویستی بە دیقەتی زۆر، وردبونەوە و بەراوردی زانیاریەكانە، تا نووسەر نەكەوێتە هەڵەوە و خوێنەریش بەهەڵەدا نەبات، فرەیی سەرچاوەكان بە دیوێكدا ئەركی نووسەر قورستر دەكات و بە دیوێكیشدا دەبێتە كەرەستەیەكی باش بۆ نووسەر تا لەو نێوەندەدا راستترین و وردترین زانیاری تۆمار بكات و پشتئەستووربێت بەو سەرچاوانە، لە نووسینەوەی مێژووی هاوچەرخ بە رێژەیەكی بەرفراوان سوود لە كاراكتەرەكان وەردەگیرێت و چاوپێكەوتنیان لەگەڵ دەكرێت و زانیاریان لێوەردەگیرێت و تۆماردەكرێت، نووسەری ئەم كتێبە لە پێشەكیدا ئاماژەی بەوەدا نامەی ناردوە بۆ چەندین كەس و پرسیاری ئاراستەكردون و وەڵامی لێوەرگرتوون، و دەڵێت "گرنگی ئەم نووسینە ئەوەیە كە زوربەی مێژووەكە لە دەمی كاراكتەرەكانەوە وەرگیراوە، و نووسراوەتەوە". نووسەر لە كۆتایی بەرگی شەشەم ناوی (158) كەسی نووسیوە كە سوودی لە دیدار و بیرەوەرییەكانیان وەرگرتووە و چەند پرسیارێكی ئاراستەكردون لە شێوەی چاوپێكەوتن، ئەوەی جێی تێبینییە و وەكو رەخنە ئاراستەی نووسەر دەكرێت بۆچی دیدارەكانی لەگەڵ كەسایەتییەكانی ناو یەكگرتوو كورتهەڵاتووە؟ نووسەر باس لە مێژوویەك دەكات كە بەر لە راگەیاندنی یەكگرتووی ئیسلامییە و لە بەشێك لەو مێژووە لە باشووری كوردستان ئیخوان لەژێر هەردوو باڵی سەلاحەدین محەمەد و سدیق عەبدولعەزیز و بەناوی ئیخوانەوە كاریان دەكرد، هەرچەند نووسەر لە پێشەكیدا پاساوێكی لاواز دێنێتەوە تا خۆی پێ دەرباز بكات و دەڵێت "جارێكیان چووم بۆلای مامۆستا سدیق عەبدولعەزیز وتم بزانم وەزعی چۆنە! تاوەكو دیدارێكی لەگەڵ سازبكەم! بۆم دەركەوت زەحمەتی نەدەم باشە، لەولاشەوە هەندێ بیرەوەری و چاوپێكەوتنی نووسراونەتەوە و خۆشم ماوەیەك لەگەڵ بەڕێزیدا ژیاوم، بەوە قەناعەتم كرد"، لێرەدا دەبێت بپرسین بەم نەفەسە مێژوو دەنووسرێتەوە؟ بەوە قەناعەتت كرد كە عەزیەتی نەدەیت زانیاری لێوەرگریت و خۆت ببیتە سەرچاوەی تۆماركردنی زانیارییەكان؟ ئەگەر ئەم كتێبە بیرەوەرییە مافی خۆتە ببیتە سەرچاوەی زانیاری، بەڵام لە نووسینەوەی مێژوو بە چ پێوەرێك خۆت دەبیتە سەرچاوە و قەناعەت بە گێڕانەوەكانی خۆت دەكەیت؟! خۆ ئەگەر بڵێیت تەندروستی سدیق عەبدولعەزیز رێگربوو لەوەی دیداری لەگەڵ بكەیت، دەكرا دیدار لەگەڵ ئەو كەسانە بكەیت كە بە درێژایی ئەو مێژووە و تا راگەیاندنی بزووتنەوەی یەكبوونی ئیسلامیی لە 1999 لە پاڵ سدیق عەبدولعەزیز لە خەباتدابوون و ئێستاش لە ژیاندان و دەكرا چاوپێكەوتنیان لەگەڵ بكەیت و ئەوانیش وەكو سەرچاوەی نووسینەكەت ئەژمار بكەیت، نەك تەنها ئەوانەی لەناو یەكگرتووی ئیسلامییدان، چونكە خۆت وتوتە گرنگی ئەم كتێبە ئەوەیە لە زمان كاراكتەرەكانەوە گیڕدراوەتەوە، باشە خۆ كادیرانی خەتی سدیق عەبدولعەزیز كاراكتەری رووداوەكان بوون، ئەی بۆ دیدارت لەگەڵ نەكردن؟ نموونەی ئەو كەسانەی دەكرا چاوپێكەوتنیان لەگەڵ بكرێت: نازم عەبدوڵا، ئارام قادر، مەحمود حەمەمین، تۆفیق كەریم، ئیكرام كەریم و ... تاد. ئەمە وێڕای ئەوەی لەو باسانەی پەیوەستە بە بزووتنەوەی ئیسلامیی دەبوو سەركردە دێرینەكانی بزووتنەوەی ئیسلامیی كە ئێستا لە ژیاندان بدوێنێت و دیداریان لەگەل بكات، بۆ نموونە دیداری لەگەڵ ئەمانە بكردایا: كامیل حاجی عەلی، عەبدوڕەحمان نەورەسی، عەلی باپیر، عەبدولقادر برایەتی و ... تاد، بۆیە ئەوەی لەم نووسینەدا زەقە لایەنگری نووسەر و سەرچاوەكانە كە مەبەستمان ئەو (158) كەسەیە كە نووسەر دیداری لەگەڵ كردوون، بەمەش جۆرێك لە لایەنگری لە نووسینەكەدا دەبینرێت، بە سەرنجدان لەو باسانەی تایبەتە بە خەتی سدیق عەبدولعەزیز و هەڵوێستیان، نووسەر نەیتوانیوە بێلایەنانە رووداوەكان بخاتەڕوو و شەنوكەویان بكات و بە زەقی لایەنگری بۆ خەتی سەلاحەدین محەمەد بە نووسینەكەیەوە دیارە.
سەرچاوە، پەراوێز و پاشكۆكان
یەكێك لەو كەموكورتیانەی لەم نووسینەدا هەیە شێوازی مامەڵەكردنی نووسەرە لەگەڵ سەرچاوەكان، نووسەر بەشێوەیەكی نازانستی لە پەراوێزدا ئاماژەی بە سەرچاوەی زانیارییەكان داوە، نەیتوانیوە پەیڕەوی لە یەك شێواز بكات، ئەو زانیاریانەی پێویستن دەربارەی سەرچاوەكان تۆماری نەكردووە، هەمان گرفت لە لیستی سەرچاوەكان دووبارەبۆتەوە، بۆ هەندێك سەرچاوە تەنها ناوی نووسەر و ناوی كتێبەكەی نووسیوە، هەندێكی تر ناوی چاپخانە و ساڵی چاپی نووسیوە، لە ریزبەندی تۆماری ئەو زانیاریانە پاشوپێشی كردوە و هەمووی بە یەك سیستم نەكردوە، رۆژنامە و گۆڤارەكانی تێكەڵ كردووە، ریزبەندی سەرچاوەكانی لە رووی گرنگی و ئەو سیستمەی لە نووسینەوەی مێژوودا پەیڕەوی دەكرێت فەرامۆش كردووە، بۆ دیدارەكانیش تەنها ناوی كەسایەتییەكانی تۆمار كردوە بێ ئەوەی ئاماژە بە مێژوو و شوێنی دیدارەكە بدات، لە كۆتایی هەر بەرگێكیشدا لە پاشكۆدا چەندین بەڵگەنامە خراونەتەڕوو، بەشێكی بەرچاوی ئەوەی لە پاشكۆكاندا خراونەتەڕوو زیادەیە و ئەگەر نەشخرایەتەڕوو هیچ كاریگەری نەرێنی نەدەكردە سەر ناوەرۆكی نووسینەكە.
زۆروبۆری و بابەتی ناپێویست
بە سەرنجدان لە ناونیشانی كتێبەكە كە باس لە مێژووی ئیخوان دەكات لە نێوان ساڵانی 1946- 1994، بەڵام كە سەیری ناوەرۆك دەكەیت، لێوانلێوە لە باسی بابەتی تر كە دوورە لە ناونیشانی كتێبەكە یان لە بەهێزترین ئەگەردا دەكرا بە كورتەیەكی كەم بابەتەكە بخرایەتەڕوو، بە نموونە لە بەرگی یەك لە باسی مێژووی كۆنی كوردەوە دەستپێدەكات تا هاتنی ئیسلام و خەباتی كورد لە كۆتایی دەوڵەتی عوسمانی، 70 لاپەڕە بۆ ئەم باسە تەرخانكراوە كە بە نەبوونیشی هیچ كەلێنێك لە كتێبەكەدا دروست نەدەبوو، زیادەڕۆیی نییە ئەگەر بڵێین كۆی باسەكانی بەرگی یەكەم زیادەیە و ناچنە چوارچێوەی ناونیشانی كتێبەكەوە و دەكرا بە باسێكی چەند لاپەڕەیی كۆتایپێبهێنرایە.
لە بەرگی دووەم چەندین لاپەڕە تەرخانكراوە بۆ باسی حیزبی ئیسلامیی عێراق دوای ساڵی 1991 تا 2003 كە ئەمە زۆربەی لە دەرەوەی سنووری ئەو ناونیشانەیە كە نووسەر لەسەر بەرگ نووسیویەتی، لە بەرگی پێنجەم بە هەمان شێوە چەندین لاپەڕە تەرخانكراوە بۆ كار و چالاكی كۆمەڵەی نووسەران، دیسان لەوێشدا چەندین بابەتی دوای 1994 باسدەكات. لە بەرگی چوارەم چەندین بابەتی مێژوویی دوای ساڵی 1994 باس دەكات پەیوەست بە بزووتنەوەی راپەڕین، بزووتنەوەی ئیسلامیی، كۆمەڵەی جیهاد، جوندلئیسلام، پشتیوانانی ئیسلام و ... تاد، زۆربەی ئەو باسانە لە دەرەوەی چوارچێوەی ناونیشانی ئەم كتێبەن و نووسەر ترانجونیەتە ناو كتێبەكە و بوونیان لەم كتێبەدا پێویست نییە، هەرچەند نووسەر لە پێشەكیدا ئاماژەی بەم تێپەڕاندنە داوە، بەڵام پێمان ناڵێت بە چ پاساوێك ئەمەی كردوە و پێویستی بوونی ئەو باسكردنە چییە!
سەبارەت بە وەرگرتنی زانیاریش لە سەرچاوەكان، نووسەر سەلیقەی پوختكردنەوە و كورتكردنەوەی زانیاریەكانی نەبووە، بۆپە هەندێكجار چەند لاپەڕە زانیاری وەرگرتوە لە یەك سەرچاوە و وەكو خۆی دایناوەتەوە، بۆ نموونە لە بەرگی چوارەم تەوەری یەكەم تایبەتە بە راگواستن، هەڵەبجە و ئاوارەكان، پاشان تەوەری دووەم تەرخانكراوە بۆ ئەحمەدی موفتی زادە و ناسر سوبحانی و بانگەوازی سوننە لە ئێران، لە ل 390- 397 دەقی گفتوگۆیەكی عەبدوڕەحمان پیرانی بڵاوكردوەتەوە كە باس لە كۆمەڵەی دەعوە و ئیسلاحی ئێران دەكات و پێشتر لە گۆڤاری ستاندەر بڵاوبوەتەوە، هەمووی جارێكی تر لێرەدا بڵاوكراوەتەوە، هەر لە بەرگی چوارەم ل399-478 تەرخانكراوە بۆ باسی سەلەفییەت بە گشتیی و سەلەفییەكانی كوردستان بە تایبەتی، نووسەر لە ل 402 لە پەراوێزدا نووسیویەتی "ئەم بەشە وەك نامیلكەیەك پێشتر نووسیومە و بڵاومكردۆتەوە، بۆیە لێرەش وەك خۆی بڵاوی دەكەمەوە بە پێشەكی و ناوەرۆك و كۆتاییەوە"، نووسەر لەم بەشەدا دەچێتە سەر باسی داعش كە هیچ پەیوەندی بەو مێژووەوە نییە كە لە ناونیشانی كـێبەكەدا نووسراوە، تەنانەت لەم بەشەدا نووسەر دەچێتە ناو باسەكانی فیقهی ئیسلامیی و مشتومڕ لەگەڵ سەلەفیەكان لەسەر بابەتی فیقهیی بچووك كە دور و نزیك پەیوەندی بە مێژووەوە نییە, لەمەوە ئەو ئەنجامە بەرجەستە دەبێت كە دەكرا نووسەر خۆی لەو بابەتە زیادە و ناپێویستانایە لادایا، لەجیاتی ئەوە تەركیزی زۆرتری بخستایەتە سەر لایەنە مێژووییەكە و نووسینەكەی لەو چوارچێوەدا چڕبكرادایەتەوە كە لەسەر بەرگ ئاماژەی پێداوە و كارێكی زانستی پێشكەش بكردایە.
ليست هناك تعليقات
إرسال تعليق