هێڵی سیاسەتی تاران لە بەغداد

(نێوماڵی شیعە، سونەی قبوڵکراو، کورد و پێگەی پارتی و یەکیەتی)

عوسمان گوڵپی

لە ئێستادا عێراق سەرقاڵی تێپەڕاندنی قۆناغەکانی دوای هەڵبژاردنە، گرنگترین پرسیش یەکلاکردنەوەی سەرۆك وەزیرانی عێراقە، ئەگەر چی هەموو هەڵبژاردنێك کاتێکی پێویست بووە تا هێزەکان ڕێککەوتوون لەسەر تەشکیلکردنی کابینە حکومەتی عێراقی، بۆیە لە ئێستاشدا گرنگترین پرس پرسی سەرۆك وەزیرانی داهاتووی عێراقە لە نێو هێزە شیعە مەزهەبەکاندا

ئێران چۆن مامەڵە دەکات و چی دەوێت

ئەوەی لای ئێران گرنگە دەموو چاوەکان نین، چونکە ئێران وەك دەوڵەت مامەڵە دەکات و وڵاتێکی دامەزراوەییە، هەر بۆیە دەمووچاوەکان تائەو جێگایە گرنگن کە دەتوانن ڕۆڵ بگێڕن لە چوار چێوەی سیاسەتی ئێراندا و نەبنە بەشێك لەو فشارانەی کە لەسەر ئێران هەن

خاڵە جێگا بایەخەکانی ئێران

یەکەم/ یەکپارچەیی ماڵی شیعە، ئەمە یەکێکە لەو پرسانەی کە لای ئێران زۆر گرنگە، بە جۆرێك کە نەرمی نواندن بەرامبەر ئەم پرسە هێڵی سورە و تەواوی تواناکان بۆ مانەوەی شیعەی عێراقە وەك یەك پاکێج ستراتیجی ئێرانە.

ئێران بۆ مانەوەی بەیتی شیعی عێراقی بە یەکپارچەیی دوو جۆر هەوڵی داوە، هەولێكیان هۆشداریدانە بە کورد و سوننە کە دەستبردن بۆ تێکدانی یەکڕیزی شیعە و مامەڵەکردن لەگەڵ ئاراستەیەکیان لێکەوتەی باشی نابێت، ئەمە وایکردوە کە هێزەکانی کورد و سوننە چاوەڕیی رێککەوتنی بەیتی شیعی بکەن لە نێوان خۆیاندا، لە ڕابردووشداهەر جۆرە ڕێککەوتن و نزیکیەك لە یەکێك لە ئاراستەکانی لایەنە شیعیەکان هیچ دەرئەنجامێکی ئیجابی لێ نەکەوتۆتەوە بۆ ئەوانیتر، چونکە ئێران ڕوو بەڕووی هەر هەوڵێك دەبێتەوە کە بیەوێت بەیتی شیعی لاواز بکات و پەرتەوازەیی بخاتە نێوانیان، ئەمەش حەسانەیەکی باشە چ بۆ هێزەکان و چ بۆ ڕۆڵی ئێران لە عێراق

ئەوە مانای وا نیە لە نێوان هێزە شیعیەکاندا ململانێ نیە، بەڵێ ململانێی توند هەیە لە نێوانیاندا، بەڵام هیچ کات ئەم ناکۆکیە نەگەشتۆتە ئەوەی کە ماڵی شیعەی عێراقی پەرتکات، ململانێکان هەندێك جار وا دەکات کە هیزێکیان نزیکیتر بێت لە ئێران و هێزێکیتر کەمێك دوورتر، بەڵام هیچ یەك لەو هێزانە نە لە ئێران دابڕاون و نە دەشتوانن دابڕێن، دواجار هەموان دەبنەوە بە سەربازی بەهێزکردنی ئەو ڕەوتەی کە هەموان لەسەری کۆکن، ئەوان توانیویانە یاریزانێکی باشبن بۆ پاراستنی مانەوەی دەسەڵات لای خۆیان، ئیدی گرنگ نیە لە چ فەترەیەکی زەمەنیدا کێ لاواز و کێ بەهێزە، ئەوەی بۆ ئەوان گرنگە مانەوەی ماڵی شیعەی عێراقیە بە بەهێزی.

ئەگەرچی هەندێك جار وادەردەکەوێت کە موقتەدا سەدر لە چوارچێوەی سیاسەتی هێڵە ئێرانیەکە هاتبێتە دەرەوە و لە بازنەی سیاسەتی ئەمریکایی نزیك بێت، بەڵام ئەمە تا ئەو جێگایە ڕاستە کە بۆ ململانێ نێوخۆییەکان سودی لێ دەبینێت و هەندێك جاریش وەك سیاسیەکی سەرکێش هەندێك جوڵەی کردوە، بەڵام سەدر نە دەیەوێت و نەدەشتوانێت لەو چوارچێوەیە بترازێ کە شیعەی عێراق وەك پاکێجێك کاری لەسەر دەکات، ئەمە هێڵە ستراتیژیەکەی سیاسەتی ئێرانە لە عێراق، نەك دانانی ناوێك و لادانی ناوێکیتر بۆ سەرۆك وەزیران، ئەوە بابەتێکی نێوخۆیی هێزە شیعیەکانی عێراقە، وە تاڕادەیەك دەستکراوەن لە نێوان ڕێککەوتن لەسەر کاندیدێکی هاوبەشی نێوانیان، حەتمەن بەڕەچاوکردنی ئەوەی ناوی پێشنیارکراو هاوسەنگی نێوان سیاسەتی دەرەوە بپارێزێت و لەو کەسانە نەبن کە هیڵی سوری ئەمریکایان لەسەرە، چونکە دواجار ئێران ئەگەرچی دەیەوێت پێگەی خۆی بەهێز و پارێزراوبێت بەڵام نایەوێ هاوسەنگی بەجۆرێك تێکبچێت کە ئەمریکا بەتەواوی بێهیوا بکات و ئەم هاوسەنگیە تێکبدات کە بەسودی ئێرانە و عێراق بخاتە بەردەم مەترسی پێکدادان چونکە بوونی پێکدادان و ئاڵۆزی لەدەس دەرچووی عێراق تا چەند بۆ عێراق زیانمەندە بەو ئەندازەیەش بۆ ئێران مەترسیە، بۆیە ئێران هەوڵی ئەوە دەدات کە عێراق نەکەوێتە دۆخی بەریەك کەوتنی هێزەکان.

دووەم/ ئێران و کێشەی لەگەڵ سوننەکان، هێڵی سیاسی شیعی لە ڕووی سیاسیەوە کێشەی لەگەڵ ئەو سوننە هەیە کە بە جۆرێك وابەستەییان لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی نەیاری ئێران هەیە، هەر بۆیە یەکێك لە سیاسەتەکانی ئەوە بووە کە پشتیوانی بەشێك لە سوننەکان بکات، نەك لەبەر ئەوەی ئێرانیانە بیربکەنەوە، بەڵکو لەبەر ئەوەی کە لە پشتیوانی سعودی و خلیجی دوریان بخاتەوە، کاتێك کارەکتەرە سونیە بەهێزەکان وەرزی بەهێزی سیاسیان کۆتایی دێت و ژمارەیەکیتری سوننی خۆری سیاسەتیان هەڵدێت و بەهێزیشیان وابەستەی ڕادەی پشتیوانی و ئێران و هێزەکانیتری دۆستیەتی، هەر ئەوکاتە هێڵی سیاسەتی ئێرانی توانیویەتی ئامانجەکانی بپێكێت و بازنەی ململانێی نێوان هێزەکان بچوك بکاتەوە و مەترسی سونەیی دەعمکراوی دەرەکی کەم بکاتەوە، تا ئەوەی لە پەرلەمانێكی زۆرینە شیعی و سەرۆك پەرلەمانێکی سوننەی قبوڵکراوی خۆیدا ئاستەنگەکان کەم بکاتەوە، گەر سەرنجێکی چوارساڵی ڕابردووی سەرۆکی پەرلەمانی عێراق و هێزە سونیەکان بدەیت بۆت ڕوون دەبێتەوە ئەو سوننەیەی کە بڕیاری بەدەستە سوننەیەکی نزیك بە ئێرانە زیاتر تا نزیك بە سعودیە و وڵاتانی تری خلیج، ئەوەش بەمانای ئەوەنا کە پیادەی سیاسەتی ئێران بکەن، بەڵکو بە مانای ئەوەی کە تەنها ئاستەنگ دروست نەکەن و لە بازنەی گوێڕایەڵی سعودیە و دۆستەکانیدا نەبن ئیدی قبوڵکراوی ئێرانن.

سێهەم/ سەبارەت بە کورد، ئێران مامەڵەیەکی جیاواز دەکات، چونکە چەندین فاکتەر وادەکات کە ئێران جیاواز و تایبەت مامەڵە لەگەڵ کوردا بکات، کە زۆر بە بایەخترو جیاوازتر بێت لە سوننەی عێراق، لەبەر ئەوەی سروشتی ململانێکە جیاوازە و لە کاتی بەریەك کەوتندا ئاسانتر مامەڵەی لەگەڵ دەکرێت لە چاو بەریەککەوتنی سوننەو شیعە لە عێراق کە لێکەوتەکانی زیاتر دەبن، هەر بۆیە ئەوەی ئێران وەك سیاسەتی گشتی لە کوردی دەخوازێ دوو خاڵی سەرەکیە

یەکەمیان ئەوەیە کە کورد نەبێتە بەشێك لە ململانێی نێوخۆیی ماڵی شیعی و وەك پاکێجێك لە پرسەکاندا مامەڵە لەگەڵ شیعەی عێراقدا بکات، بۆ ئەوەی دەرفەتی پەراوێزخستنی بەشێك لە شیعە نەبێت لە کایە جیاوازەکانی عێراقدا و ئەمریکا نەتوانێت بە ئاسانی گوڵبژێری هێزە شیعیەکان بکات و دابەشیانکات بەسەر دۆستەکانی خۆیی و دۆستەکانی ئێراندا، چونکە تەنها بە پەرتبوونی ماڵی شیعی ئاستەنگ و بەریەك کەوتنی نێوان هێزەکان دروست دەبێت و عێراقیش سەقامگیری لەدەست دەدات

دووهەم هێڵی گرنگ بۆ ئێران سەبارەت بە کورد ئەوەیە کە هەرێمی کوردستان کە زۆرترین سنوری جوگرافی لەگەڵ ئێران هەیە، نەبێتە خاڵێکی فشارو مەترسی لەسەری، کاتێك کە دەوترێت هەرێم نەبێتە مەترسی مەبەست لە خودی هێزە کوردیەکان نیە چونکە هێزە کوردیەکان بۆ خۆیان ناتوانن مەترسیبن، بەڵکو مەترسی بۆ ئێران ئەوەیە کە سنورە جوگرافیەکە نەبێتە بەشێك لەو سنورە جوگرافیانەی کە نەیارانی ئێران تیایدا بڕیار بەدەستبن و بیکەنە چوارچێوەی فشارەکان لەسەر ئێران کە ڕوونە هەرێمی کوردستان چ رۆڵێکی گەورەی گێڕاوە لە نێوان ئێران و دۆستەکانیدا، بۆ ئەمە سود و بەرژەوەندی دوو لایەنەیە چ بۆ کورد و چ بۆ ئێران، ئەگەرچی تێکچونی پەیوەندی هەرێمی کوردستان و ئێران زیاتر بۆ هەرێم زیانە تا بۆ ئێران، چونکە هیچ جۆرە هاوسەنگیەك نیە لە نێواندا

ئەوەی دواجار ڕوو دەدات

لایەنە شیعیەکان لە نێوخۆیاندا لەسەر کاندیدێک بۆ سەرۆك وەزیران ڕێکدەکەون، بە جۆرێك ئەو کاندیدە قبوڵکراوی نێوان هێزە شیعیەکان بێت و پەسەندی سیاسەتی ئەمریکاش بێت، چونکە کەم نین ئەوانەی هێڵی سوریان لەسەرە. کاتێك کە لایەنە شیعیەکان کاندیدی خۆیان دیاریکرد، گفتووگۆ لەسەر پێکهێنانی کابینە و کۆبوونەوەی پەرلەمان دەستپێدەکەن.

شیعەی عێراق و سەرۆکی پەرلەمان و سەرۆکی کۆمار

لایەنە شیعیەکان لە دوای ڕێککەوتنی ناچاری خۆیان، بڕیار لەسەر سەرۆکی پەرلەمان دەدەن کە پشکی سوننەی عێراقە، لەمەشدا ئەوەی گرنگە ئەوەیە کە سوننەیەك سەرۆکی پەرلەمانبێت کە نەیاری نەبێت لەگەڵ هێزە شیعیەکان بەتایبەت حەشدی شەعبی، بە کورتی سوننەیەکی بێ دڕك دەبێتە سەرۆکی پەرلەمانی عێراق، وەك چۆن حەلبوسی سەرۆك پەرلەمانێکی قبوڵکراوی بێ دڕک بوو

سەبارەت بە گفتووگۆکان بۆ کورد ئەوەی گرنگە هێزە شیعیەکانن، چونکە ئەوان بڕیاربەدەستی عێراقن بە ناوچە سونیەکەشەوە، هەربۆیە سوننەی عێراق لە گفتوگۆکاندا لە پەراوێزدان لە چاو هێزە شیعیەکەدا، ئەوەی گفتووگۆیە لە پێکهێنانی کابینەی نوێ و سیاسەتی چوارساڵی داهاتوو لە نێوان کورد و بازنە شیعیەکەدایە بەتیایبەت سەدر و مالکی.

لە نێو هێزە کوردیەکانیش پارتی قیادەی ڕێککەوتنەکان دەکات، ئەگەرچی بەرزترین پۆستی باڵا لە عێراقدا لە پشکی کورد بۆ یەکیەتی دەبێت، بەڵام ئەوە زۆر بۆ پارتی گرنگ نیە و باسکردن لە وەرگرتنی پۆستی سەرۆك کۆمار وەك کارتێکی فشار بەکار دەهێنێت، ئەوەی لای پەرتی گرنگە قیادەکردن و نوێنەرایەتیکردنی کوردە لە عێراق و ناوچەکە، بەجۆرێك بۆ هەرپرسێکی کوردی هێزەکان بگەڕێنەوە بۆ پارتی وەك نوێنەرایەتیکردنی کورد لە عێراق، ئەمەش هێزێکی گەورە دەداتە پارتی، خاڵی بەهێزی بۆ ئەمە پێگەو کەسایەتی بارزانی و ژمارەی کورسیەکانیەتی کە وایکردوە ببێتە ڕووگەی هەموو ئەو هێزو وڵاتانەی کە چاویان لەسەر کورد و هەرێمی کوردستانە، بۆیە لە پێکهێنانی کابینەی نوێدا بۆ پارتی گرنگ ئەوەیە سەرۆك کۆمار پەسەندکراوی ئەو بێت و ئەو کەسایەتیەش ژمارەیەك خاڵی هاوبەشی هەبێت لە نێوان پارتی و یەکیەتیدا، بۆ هێزی سیاسیش واریدە کە لە خۆیدا بۆ کەسی بەهێز و لە بەرامبەرەکانیدا بۆ کەسی لاواز دەگەڕێت، ئەوە سروشتی ململانێی نێوان هێزەکانە.

لە بەرامبەریشدا ئێرانیەکان دەیانەوێت لانیکەم بۆ ئەم قۆناغەش پۆستی سەرۆك کۆمار لای یەکیەتی بێت، بۆ ئەمەش ڕوونە کە بۆ ڕێککەوتن لەسەر پڕکردنەوەی پۆستە باڵاکان چاوێك لەسەر تێڕوانینی ئێرانیەکانبێت لەسەر شەخسی دانراو، ئەمە لەسەرۆک کۆمارەوە بیگرە بۆ هەر پۆستێکیتری کاریگەر بە پۆستە باڵا نێوخۆیەکانی حیزبەکانیشەوە، بەتایبەتر بۆ یەکیەتی کە سنورەکەی زۆرترین سنوری جوگرافی بە ئێرانەوە هەیە و هەر گۆڕانکاری و ئاستەنگیك دەبێتە جۆرێك لە بارگرانی و مەترسی بۆ ئێران، ئەمە بۆ هەموو دوو وڵاتێکی هاو سنور دروستە، بۆیە سەرۆك کۆماری عێراق ئەگەرچی یەکیەتی دەبێت، بەڵام ئێران ڕۆڵی هەیە لە دیاری کردنیدا و بۆ ئەمەش ڕەچاوی ڕای ڕۆژئاوا دەکرێت لەسەر کەسی دانراو، لە نێوخۆشدا بۆ ئێستای یەکیەتی زۆر قورسە بەبێ گەڕانەوە و گفتووگۆ بۆ لای پارتی بتوانێت ئەو پۆستە یەکلا بکاتەوە، چونکە دۆخی ئێستای یەکیەتی و دۆخی ئێستای پارتی جیاوازیەکی گەورەی هەیە لە ساڵی ٢٠١٨ کە یەکیەتی بە نەیاری پارتیش توانی پۆستەکە بباتەوە(بە ڕەچاوکردنی جیاوازی پێگەی بەهێزی کاندیدی یەکیەتی لەگەڵ کاندیدەکەی پارتی)، لە ئێستادا بەهۆی دۆخی نێوخۆیی یەکیەتی و پەیوەندی باشی پارتی لەگەڵ ئێران وبەهێز بوونەوەی پێگەی لە عێراق، گەر وەرگرتنی پۆستی سەرۆك کۆمار بە میکانزمی ململانێی ٢٠١٨دا تێپەڕ ببێت و پارتی مەبەستیبێ ئەو پۆستە یەکلا بکاتەوە، ئەوا دەتوانێت بە سودی خۆی یەکلای بکاتەوە، لانیکەم یەکیەتیەکی قبوڵکراوی پارتی دابنرێت، بەڵام لەم قۆناغەدا پارتی نایەوێت جدیبێ لەسەر وەرگرتنی سەرۆك کۆمار، چونکە لەدەستدانی سەرۆك کۆمار بۆ یەکیەتی کاریگەری لەسەر گۆڕانکاریەکان دەبێت و دەبێتە خاڵی بەهێزی ئەوانەی کە لە ئێستادا بە کەوتوو لە یەکیەتیدا دادەنرێن و وادەکات جەماوەری یەکیەتی ڕوو بکەنەوە ئەوانەی کە پارتی نایەوێ بڕیاریان بکەوێتەوە دەست جارێکیتر.