تراژیدیای كۆچبەرانی كورد، برسێتی‌ و سەرما ڕووبەڕووی مەرگیان دەكاتەوە

پەرەگراف- هەڤاڵ غالب، سەنگەر سالار

"تكاتان لێ‌ دەكەم خەڵك و ڕایگشتی لە بارودۆخی ئێمە ئاگادار بكەنەوە، لە ڕێی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە هەڵمەتێك بكەن. كارەسات بەڕێوەیە لەناو ئەو جەنگەڵانە. منداڵێكمان لەدەست دا، با منداڵەكانی دیكە لە دەست نەدەین، زۆر ساردە فریامانكەون" ئەمە هاواری كۆچبەرێكی كوردە كە لەسەر سنووری بیلاڕووسیا-پۆڵەندا قسەی بۆ پەرەگراف كرد.

نەبیل مودریك، خاوەنی بڕوانامەی ماستەرە، بەهۆی خراپیی دۆخی ئابوریی‌و نائومێدبوونی لە باشبوونی دۆخەكە، ڕێگەی بیلاڕووسیای گرتووەتەبەر بە ئامانجی گەیشتن بە ئەوروپا.

نەبیل چەند ڕۆژێكە لەناو دارستانەكانی سەر سنووری پۆڵەندایەو لەگەڵ سەدان خێزان‌و ژن‌و منداڵدا، بە برسێتیی‌و لە كەشێكی زۆر سارد دا ڕۆژ دەكەنەوە.

"منداڵ شیری نەماوە، پیر و نەخۆشمان هەیە دەرمانی نەماوە، سەرماو برسێتییە، لەبەر سەرما ئاگر دەكەینەوە، ئەگەر لە ماوەی دوو ڕۆژی داهاتوودا ئەم كێشیە چارەسەر نەكرێت و یەك باران ببارێت، خەڵك ئەوەیشی كە هەیەتی لەدەستی دەدات" نەبیل وای وت.

ئەو كۆچبەرە كوردە، دەیەوێت هاوارەكەی بگاتە گوێی دەسەڵاتداران تا خەمێك لە ژیانیان بخۆن‌و ڕزگاریان بكەن، وتی "تەنیا ئەو جلوبەرگانەمان پێ‌ ماوە كە لەبەرماندایە، لەبەردەم مەترسیی ڕەقبوونەوەداین، تكایە هەرچیتان پێ‌ دەكرێت، بیكەن".

سەختیی ئەو دۆخەی ڕوبەڕوی كۆچبەران بووەتەوەو دیمەنە تراژیدییەكانی دارستانەكانی سەرسنووری پۆڵەندا، سەرنجی میدیاكانی جیهانی بەلای خۆیدا ڕاكێشاوە، زۆر كەسیش بەرگەی ئەو دۆخەی نەگرتووەو نائومێدبوونی لە گەیشتن بە ئەوروپا وایكردووە دوای خەرجكردنی پارەیەكی زۆر، بگەڕێتەوە بۆ كوردستان، وەك خێزانەكەی ئەحمەد.

ئەحمەد ناوی خوازراوی كۆچبەرێكی كوردە، لەگەڵ هاوسەرەكەی لەسەر سنووری پۆڵەنداوە گەڕانەوە سلێمانی، ئەو بەهۆی چوونەوە بۆسەر كارەكەی نایەوێت ناوی بهێنرێت تا كارەكەی لەدەست نەدات، بەڵام چیرۆكی ڕۆیشتن‌و گەڕانەوە‌و دیمەنە تراژیدییەكان بۆ پەرەگراف دەگێڕێتەوە.

گەشتێكی بێئەنجام

بە هیوای گەیشتن بە ئەوروپاو دەستپێكردنی ژیانێكی نوێ، ئەحمەدو خێزانەكەی رۆژی 23-10-2021 لەگەڵ ژمارەیەك خێزانی تر لە فڕۆكەخانەی سلێمانییەوە بەڕێكەوتن بۆ توركیا و لەوێوە بۆ بیلاڕووسیا.

دوای دابەزین لە فڕۆكەخانەی مینسك لەلایەن ئەو كۆمپانیای كە ڤیزای بیلاڕووسیای بۆ وەرگرتوون‌و بۆ هەر نەفەرێك 3 هەزارو 500 دۆلاری لێوەرگرتوون، دەبرێنە ئوتێل‌و دوو ڕۆژ دەمێننەوە، پاشان دەكەونەڕێ بۆ سنووری پۆڵەندا.

"ژمارەمان شەش كەس بوو دوای ئەوەی لە ئۆتۆمبێل دابەزین و ماوەیەك بەپێ ڕێمانكرد، دوو پۆلیس هاتن پرسیاریان لێكردین بۆ كوێ دەچن؟ كوڕێكمان لەگەڵ بوو پێی وتن دەچینە پۆڵەندا، سەرەتا بە قسەی خۆش و نەرم لەگەڵمان مامەڵەیان كرد دواتر لێیانداین و وتیان دەبێت بگەڕێنەوە بۆ مینسك".

ئەو كۆچبەرانە پێشتر بە تەلەفۆن لەگەڵ قاچاخچییەك ڕێككەوتوون كە هەر نەفەرێكیان بە 4 هەزار و 500 دۆلار بگەیەنێتە ئەڵمانیا لە ڕێی ڕێبەرێكەوە، هەربۆیە دوای تووشبوونیان بەو پۆلیسانە، تەلەفۆن بۆ قاچاخچییەكە دەكەن.

"قاچاخچییەكە ڕێبەری بۆ ناردین، دواتر سێ شەو و ڕۆژ بەڕێگاوە بووین تا گەیشتینە سنووری نێوان بیلاڕووسیا و پۆڵەندا. بەهۆی هیلاكیەوە خەومان لێكەوت، ڕێبەرەكە دەستكاری سیمی سنورەكەی كردبوو، لە ماوەیەكی زۆر كەمدا پۆلیسی سنوور گەیشتنە سەرمان و دەستگیریان كردین، چونكە سیمەكە هەستیارە و ئاگاداركردنەوە دەداتە پۆلیس".

پۆلیسەكان بەدوای ئامێری بڕینی سیمدا دەگەڕان، بەڵام كۆچبەرەكان پێیان نەبووە، "چەند شەقێكیان لێداین و وتیان بگەڕێنەوە، چونكە لەم ئاستەی سنوری پۆڵەندا ئاو هەیە و منداڵەكانتان دەخنكێن، ئێمە كەمێك گەڕاینەوە و كاتژمێر 3ی شەو جارێكیتر چوینەوە سنوور، ئەمجارە ژمارەمان 22 كەس بوو، خۆمان دەستمان لەسیمەكەدا بۆ ئەوەی پۆلیس بێت و لێی بپاڕێینەوە كە بمانكاتە ئەودیوی سنور، لەماوەی یەك خولەكدا پۆلیس گەیشتە شوێنەكەو پێی وتین لەودیوی سنور پۆلیسی پۆڵەندا سەگی هێناوە و ناهێڵێت دەرچن، داوای ئاومان لێكردن، وتیان پێمان نییە، خەریك بوو لە هیلاكیی و تینوێتیدا دەمردین".

كۆچبەرەكان بەناچاریی داوای تاكسی لە قاچاخچییەكان دەكەن، پێنج تاكسییان بۆ دەنێرن تا بگەڕێنەوە مینسك پایتەختی بیلاڕووسیا، هەر تاكسیەك چوار كەس هەڵدەگیرێت و 300 دۆلاری پێدەدرێت.

دوای گەڕانەوەیان، خێزانەكەی ئەحمەد بەهۆی تەواوبوونی ماوەی ڤیزاكەیان، لە هیچ ئوتێلێك شوێنیان پێنادرێت، بەناچاریی لەسەر شەقام دەمێننەوە، تا ئەوكاتەی بە پارەو پاش "سوكایەتییەكی زۆر" ڤیزاكەیان بۆ دوو ڕۆژ درێژدەكرێتەوە تا بتوانن بگەڕێنەوە بۆ كوردستان.

بەوتەی ئەحمەد، ڕێگاكە زۆر سەختەو بە ئەستەم خەڵك دەتوانێت لە سنوور بپەڕێتەوە بۆ پۆڵەندا، "ژمارەیەكی زۆر كورد لەو جەنگەڵە گیریان خواردووە، كەسی وایان تێدایە بەهۆی برسێتییەوە 13 ڕۆژ گیای خواردووە".

ئەحمەد بۆ خۆی‌و هاوسەرەكەی 10 هەزار دۆلاری لەو ڕێگایەدا خەرج كرد، پاش ناڕەحەتییەكی زۆر، بە ناچاریی لە 4ی ئەم مانگەدا گەڕانەوە بۆ سلێمانی‌و چووەوە سەر كارەكەی‌و دەستی كردەوە بەو ژیانەی ئێستاش بەهیوایە دەرفەتێكی بۆ هەڵبكەوێت‌و جێی بهێڵێت.

حكومەتی هەرێم دەڵێت: دۆخەكە ترسناكەو تكایە مەكەونە داوی قاچاخچییەكان

چەند ڕۆژێكە كۆچبەران لەناو جەنگەڵەكانی سەر سنووری پۆڵەندا دەمێننەوەو چاوەڕێن ڕێگەی چوونەناو ئەو وڵاتەیان پێ بدرێت، پلەی گەرمیی ناوچەكە لە شەواندا دەچێتە ژێر سفر، ئەوەش كۆچبەرەكانی ڕوبەڕوی دۆخێكی سەخت كردووەتەوە بەتایبەت ژن‌و منداڵان، تائێستاش چەند حاڵەتێكی گیان لەدەستدانی كۆچبەران تۆمار كراون.

حكومەتی پۆڵەندا بەردەوام هۆشداریی دەداتە كۆچبەران كە ڕێگەیان پێ نادرێت بچنە ناو خاكی ئەو وڵاتە، پۆڵەندا كە بەشێكە لە یەكێتی ئەوروپا، بیلاڕووسیا تۆمەتبار دەكات بە جێبەجێكردنی بەرنامەیەكی ڕووسیا بۆ دروستكردنی قەیرانی كۆچبەران لەسەر سنووری وڵاتەكەی.

یەكێتی ئەوروپا‌و بیلاڕووسیا پەیوەندییەكانیان تێكچوووەو گرژیی تێكەوتووە، بەهۆی ئەوەی یەكێتییەكە پشتیوانیی ئۆپۆزسیۆنی بیلاڕووس دەكات لە دژی ئەلێكساندەر لۆكاشینكۆ سەرۆكی وڵات كە نزیكەی 30 ساڵە سەرۆكە‌و ساڵی ڕابردوو زیاتر لە سەدا 80ی دەنگەكانی لە هەڵبژاردندا بەدەستهێنا، بەڵام ئۆپۆزسیۆن ئەنجامی هەڵبژاردنەكەی ڕەتكردەوە.

بەشێكی زۆر لەو كۆچبەرانەی ئێستا لە بیلاڕووسیان‌و دەیانەوێت بچنە پۆڵەندا كوردن‌و خەڵكی باشوری كوردستانن، هەرچەندە عێراق نوێنەرایەتی بیلاڕووسیای لە بەغداد‌و هەولێر داخست تا ڕێگە لە چوونی كۆچبەران بگرێت، بەڵام هێشتا ڕۆیشتن بەردەوامە.

ئاری جەلال سەرۆكی دەزگای لووتكە بۆ كاروباری ئاوارە و پەنابەران بۆ پەرەگراف دەڵێت "هیچ ئامارێكی ورد سەبارەت بە ژمارەی كۆچبەرانی كورد لە بیلاڕووسیا نییە، ئەوەی كە دەوترێت بە نزیكەییە".

"ئەوەی حكومەتی عێراق كردوویەتی، چارەسەر نییە و خەڵك ڕێگەچارەی دیكە دەدۆزنەوە، بۆ نموونە دەچن لە توركیا ڤیزای بیلاڕووسیا وەردەگرن. بەڵێ تا ئێستایش ڕێگە بۆ ڕۆیشتن بۆ بیلاڕووسیا هەیە و لە نووسینگەكان مامەڵەی ڕۆیشتن دەكرێت"، ئاری جەلال وای وت.

سەبارەت بە چارەسەر بۆ دۆخی پەنابەران لە بیلاڕووسیا، سەرۆكی دەزگای لووتكە پێی وایە، پێویستە وڵاتان چارەسەرێكی سەرەتایی یان كۆتایی بۆ ئەو بارودۆخە بدۆزنەوە، ئەو كۆچبەرانە لەو جێگەیە و لەو كەشوهەوا ساردەدا نەمێنن.

"چارسەر ئەوەیە تەواوی وڵاتانی یەكێتیی ئەورووپا خۆیان بە بەرپرسیار بزانن بەرانبەر چارەنووسی ئەو كۆمەڵە كۆچبەرەی كە لەو دۆخەدان. ژمارەی كۆچبەرەكان ئەوەندە زۆر نییە كە نەتوانن وەڵامی داخوازییەكانیان بدەنەوە، دەتوانن دابەشیان بكەن بەسەر وڵاتانی ئەورووپادا".

حكومەتی هەرێمی كوردستان دۆخی كۆچبەرانی كورد لە سنوورەكانی بیلاڕووسیا بە "كارەسات" ناودەبات‌و دەڵێت: زۆر جددی‌و پەرۆشین بۆ چارەسەركردنی.

ڕۆژی 10-11-2021 دوای كۆبوونەوەی فراوانی وەزارەتە پەیوەندیدارەكانی حكومەتی هەرێم لەسەر ئەو پرسە، سەفین دزەیی، بەرپرسی فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی حكومەت، لە كۆنگرەیەكی ڕۆژنامەوانیدا، وتی: لەگەڵ باڵیۆزی بێلاڕووسیا لە توركیا قسەمان كردووە و داوامان لێكردوون، گەلەكەمان نەكرێتە بەشێك لە ململانێكانی ئەو وڵاتە و یەكێتی ئەوروپا، پێمانڕاگەیاندوون، لانیكەم كەمێك هاوكاری ئەو كۆچبەران بكەن، تا لەو نەهامەتییە ڕزگاریان ببێت.

هەر لەو كۆنگرە ڕۆژنامەوانییەدا، جوتیار عادل وتەبێژی حكومەتی هەرێم، ئاماژەی بە هۆكاری ئەمنیی‌و ئابوریی كرد بۆ كۆچی گەنجان، ئەوەشی خستەڕوو، ئەم كابینەیەی حكومەت هەر لەسەرەتاوە دركی بەو كێشەیە كردووە، وتی "كار كراوە بۆ دابینكردنی هەلی كار بۆ گەنجان، لە دوو ساڵی ڕابردوودا زیاتر لە 120 هەزار هەلی كارمان ڕەخساندووە".

بڵاوبوونەوەی وێنەو ڤیدیۆی كۆچبەران لەسەر سنوورەكانی پۆڵەنداو ئەو دۆخە سەختەی ڕوبەڕویان بووەتەوە، كاردانەوەی فروانی لەناو خەڵك‌و لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان لێكەوتووتەوەو حكومەت‌و دەسەڵاتدارانی هەرێم ڕوبەڕوی ڕەخنەی تووند بوونەتەوە.

"ئەو وێنانەی لەسەر سنوری بیلاڕوسیاو پۆڵەنداو لیتوانیا دەیبینین كارەساتە. داوا لە هاوڵاتییان دەكەین قەدەری خۆیان نەدەنە دەست تۆڕەكانی بازرگانیی بە مرۆڤ‌و قاچاخچییەكان. لایەنگری گەڕانەوەی زۆرەملێ نین‌و ئەوەی بە خواستی خۆی بگەڕێتەوە هاوكاریی دەكەین" سەفین دزەیی، بەرپرسی فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی حكومەتی هەرێم وای وت.

سەفین دزەیی چیرۆكی خێزانێكی كوردی بۆ ڕۆژنامەنووسان گێڕایەوە، وتی "خێزانێكی دووگیان لە نەخۆشخانەیەكی بیلاڕووسیا دووانەی بووە، یەكێكیان كۆچی دوایی كردووەو ئەوەی دیكەیان ماوەو خەرجییەكی زۆریان هاتووەتەسەر، نەخۆشخانەكە منداڵەكەی بە بارمتە گرتووەو دەڵێت: ئەگەر پارەكە نەدەن منداڵەكە دەدەینە خانەی بێسەرپەرشتان"، دزەیی ئامادەیی حكومەتی پیشاندا بۆ چارەسەری دۆخی ئەو خێزانە.

"خانەوادەیەك 15 بۆ 20 هەزار دۆلار دەدات‌و خۆی دووچاری چارەنووسێكی نادیار دەكات بەڕاستی ئەوە كارەساتە" دزەیی وای وت.

بەپێی ڕاپرسییەك كە كۆتایی ساڵی ڕابردوو لە دهۆك ئەنجام دراوە، زۆرینەی گەنجان لە هەردوو ڕەگەز بەدوای دەرفەتی چونە دەرەوەدا دەگەڕێن و هۆكارە سەرەكییەكانیش ئابوری و خراپی گوزەرانن.

شێرزاد محەمەد، سەرۆكی ڕێكخراوی ئەلند بۆ بە دیموكراتیكردنی گەنج لە دهۆك بۆ پەرەگراف وتی "لە كۆتایی 2020دا ڕاپرسییەكمان ئەنجامداوە بۆ زانینی هۆكارەكانی كۆچ و زۆرینەی هۆكارەكان دەركەوتووە ئابورین، نەبونی هەلیكار و نادادپەروەری و واسیتە و ڕێژەی هەژارییە".

لەو ڕاپرسییەدا هەزار فۆرم لە پارێزگای دهۆك دابەشكراوە و 750 فۆڕمی گەڕاوەتەوە، لە نێویاندا 613 كوڕ و 137 كچ، بەپێی دەرئەنجامەكان سەدا 74یان دەڵێن ئەگەر دەرفەتیان بۆ بڕەخسێت كۆچ دەكەن.

لە چوار وەرزی ساڵدا كۆچی گەنجان لە كوردستانەوە بۆ دەرەوەی وڵات بەردەوامەو ساڵانە لە وەرزی هاویندا دەگاتە لوتكە، بەڵام ئەمساڵ ئاسانیی وەرگرتنی ڤیزای بیلاڕووسیا وایكرد لەم وەرزی سەرمایەدا هەزاران كەس لە كوردستانەوە ڕوو لەو وڵاتە بكەن بە ئامانجی گەیشتن بە ئەوروپا.