شەڕی بتپەرستەکان

پەیكار عوسمان

-

١- وای دانێ دین شتێکە، لە حاڵەتێکی ڕۆحانیی کەسێکەوە دەستی پێکردوە، کە کەسەکە پێ ی ئەوترێ پێغەمبەرو کە حاڵەتەکە پێ ی ئەوترێ وەحیی. یەعنی ڕۆحانیی یەکەم پێغەمبەرەکەیەو ساتی ڕۆحانیەتی هەرە پوخت و باڵاش، وەحییە. بەڵام سەیر ئەوەیە، ئەم ساتە هەرە گرنگ و وجودییە، لەناو مزگەوت و کەنیسەو تەکێ و شوێنی پیرۆزدا ڕووینەداوە! یەعنی ئەگەر وەحی، ساتی دابەزاندنی ڕۆح بێت، شتەکە لە پەرستگادا دانەبەزیوە. ئەگەریش وەحی، ساتی هەڵکشانی ڕۆحبێ، حەکیمەکە لەناو پەرستگادا هۆشیارو ڕۆشن نەبۆتەوە!

٢- بەپێ ی گێرانەوەی ئیسلام، کەعبە ماڵی خوداو پەرستگای یەکەمەو ئیبراهیم بە دەست و بازووی خۆی دروستیکردوە.. کەچی موحەمەد خۆی، بۆ تێڕامان و تەفەکورو ئارامشی ڕۆحیی، ناچێتە ئەوێ، بەڵکو ئەچێتە ئەشکەوتێکی دوورەخەڵك و جوگرافییایەکی ئازادو بێلایەن! ئاخر ڕۆح نایەتە ناو جوگرافیایەکی لایەندارەوەو ئاگایی نایەتە ناو مێگەلەوە. مێگەل "پیرۆزیی" دروستئەکاو ئیتر پەیوەندی نێوان خۆیان، نێوان ئەوان و شتەکە، پەیوەندییەکی دەمارگیرانەیە. دەی ڕۆحانیەت و هۆشیاری و وەحی و ئاگایی و هیدایەت و ڕۆشنبوونەوەو حیکمەت.. ئەمانە هەمووی، یەعنی ئەوەی کە دەمارگیریی نیە، یەعنی تێپەڕاندنی بەربەستەکانی (مێگەل و پیرۆزیی) بەرەو ڕاستی!

موحەمەد ئەچووە ئەشکەوتی حەڕا، چونکە جوگرافیایەکی ئازادبوو، لە هیچ چیرۆکێکا دیل نەکرابوو. "پیرۆزی" ئازادی لە شوێن ئەسەنێتەوەو ئەیکاتە زەوی داگیرکراوی مێگەلێك. خۆ ئەگەر لە کاتی موحەمەددا، ئەشکەوتی حەڕا پیرۆزبووایە، بێگومان نەئەچووە ئەوێ!!

٣- ئیتر چیرۆکەکە دینیی بێت یان نەتەوەیی یان هەر ئایدۆلۆژیایەکی تر، هەر چیرۆکی دوو ساتە: 

- ساتێکی چەقبەستووی بێ ڕۆح، کە پیرۆزی و دەمارگیری و مێگەل و جیاکاری و ڕق تیایدا باڵادەستەو ساتێکی شوناسسەنتەرو ڕووکەشگەرایە. 

- ساتێکی ڕۆحیی، کە شۆڕشی ئازادبوونی خودە، لەو توێکڵ و قاڵبە پیرۆزکراوە دەرەکییانەو گەڕانەوەیە بۆ بنەما ناوەکییەکان، بۆ عەقڵ و ویژدان و ئەو شتانەی کە مرۆڤی پێ ئاشت و ئاشنا ئەبێتەوە لەگەڵ ڕاستییدا. 

٤- یەعنی جارێکی تر وەسڵبوونەوە لەگەڵ حەق و عەدالەت و چاکبوونداو ڕزگاربوون لە وەسیتەکانی نێوان تۆ و حەق و عەدالەت و چاکبوون. ئیتر حەق لەناو خۆتدایە، نەكئەوەی لەناو شتێکی تردابێ و تۆ ناچاربی دەستبگری بەو شتەوەو پیرۆزی بکەیت.. بەڵکو حەق هەر ویژدانی خۆتە کە دەستت لێ ی بەر نەبێ. (هەر ئەمەشە کە خۆناسین یەکسانە خواناسین) چونکە ویژدانی تۆ لەناو خۆتدایە، نەك لەناو شێخ و جەماعەت و حیزب و ئایدۆلۆژیاو پەرستگاو شتەکانی دەرەوە! 

٥- ئەوەشی کە لە ساتێکدا وەسڵ و هۆشیارییە، ئەشێ لەساتێکی تردا پچڕان و جەهل بێت. ئەو تێگەیشتنە دینییەی لە ساتێکدا ڕۆحە، ئەشێ لە ساتێکی تردا، بەڵای ڕۆح بێت. ئەو شۆڕشەی لە ساتێکدا ڕزگاربوونە، ئەشێ لەساتێکی تردا خۆی داگیرکەرەکەبێت. ئەو فیکرەی لە ساتێکدا، ئازادی و ڕۆشنایی و کرانەوەیە، ئەشێ لە ساتێکی تردا، قاڵبێکی تاریك و داخراوبێت.. یەعنی لەڕاستیدا مەسەلەکە تۆیت نەك شتەکە. ڕاستەقینەیی شتەکان، پەیوەندی بە ڕاستەقینەیی تۆوە هەیە. تۆ چەنێك وەکو "زاتێکی ئاگا" حزورت هەبێ، ساتەکەو شتەکە ئەونە ڕاستەقینەیەو چەنێکیش تۆ خۆت نەمابیت و (ترس و دۆگمای جەماعەت، چووبێتە جێگای ئاگایی خۆت) ئیتر شتەکەش ئەونە وەسیلەی فریودانەو ساتەکەش ئەونە پووچ و بێ مانایە! 

٦- دەی تەریقەتیش هەروایەو ڕەنگە لە ساتێکدا، وەڵامی رۆحی قۆناغەکەبووبێ، بۆ ئەو بێ ڕۆحییەی کە ئیسلامی دەسەڵاتخواز و ئیسلامی "فیقه" دروستیان کرد. ئەم سەلەفیەتە بێ ڕۆحەی ئێستاش، ڕەنگە لەساتێکدا وەڵامێکی گونجاوبووبێ، بۆ ئەو جەهالەت و خورافەتەی کە تەریقەت هێنای. ڕەنگە ئیخوانیش لە سیاقی خۆیدا، ڕۆحێکی ڕاستەقینەبووبێ بەرامبەر ستەمکاریی، بەڵام لە سیاقێکی تردا، ڕۆحێکی کۆپی و نامۆیە، بۆیە زۆرجار ئەبێتەوە بە هاوپەیمانی ستەمکاریی!

٧- سەیرکە لە باشور هاوسۆزییەکی فراوان بۆ پەکەکە هەیە، کەچی ئەگەر حیزبێکی نزیك لە پەکەکە، بەشداری هەڵبژاردن بکات، هەر خودی ئەم هاوسۆزانەش دەنگی نادەنێ! چونکە پەکەکە لە باکور، ڕۆحی بەرزی گەلێکی مەزڵومەو هاوسۆزییەکەی ئێرە بۆ ئەوەیە،، بەڵام لەباشور ڕۆحەکە نزم ئەبێتەوە بۆ ئاستی شەڕەشەقی حیزبێك لەگەڵ حیزبەکانی ترو ئەمەش تەنیا چیرۆکی ئایدۆلۆژیست و حیزبییەکان خۆیانەو نابێتە ڕۆحێکی گشتی.

٨- یان سەیرکە، لە ساتێکا لیبرالیزم و ئازادی، ئەدرەوشێتەوەو ئەبێتە ڕۆحی باڵای جیهان، بەڵام لە ساتێکیشدا تارێك دادێ و ئەبێتە گیرفانی پڕی کۆمەڵێ سەرمایەدارو سکی بەتاڵی ئەوانیتر.. ئا لەوێشدا ئیتر چیرۆکی عەدالەت و مارکس هەڵئەکشێ و ئەبێتە ڕۆحی قۆناغەکە، بەڵام دواتر ئەمیش ڕۆحی تیانامێنێ و ئەبێتە چیرۆکی چەن دیکتاتۆرێك و چەن وڵاتێکی جەهەنەمی ئازادی.. یان چیرۆکی پارتی و یەكیتی و گۆڕان و شیوعی.. کە هەریەکەو لە مێژوویەکدا، تەمسیلی ڕۆحی کۆمەڵگای ئێمەی کردوەو لەساتێکشدا بوونەتەوە بە جەستەیەکی بێ گیان.

٩- ئەمەوێ بڵێم، شەڕی ناوخۆی "ئیسلامی سیاسی" و "سەلەفیەت" و "تەسەوف"، شەڕی سێ جەستەی بێ ڕۆحە، کە هەریەکەیان کۆمەڵێك بتی هەیەو "پەیوەندی دەمارگیری" ئەیبەستێتەوە پێوەی. شێخپەرسی و سەحابەپەرستی، هیچ فەرقی نیەو هەمووی هەر سێکوچکەی (موقەدەس و مێگەل و دەمارگیری) ئەیگێڕێ و تەنیا ڕق و شەیتاندنێکی "ئەو"ی پێ بەرهەم ئەهێنرێ. ئیتر ئەوەکە، یان غەرب و علمانی و بازنەی دەرەوەی دینە، یان هەر لەناو خۆیاندا بەسەر یەکتردا ئەیبەخشنەوە! 

ئەوەش هەر حاڵی ئەوان نیە، بەڵکو حیزب و ئاراستە سیاسی و فیکرییەکانی ئێمە، هەمووی هەر لەو چەقبەستن و بێ ڕۆحییەدان و هیچیان ڕەبتیان بە ڕاستی و ڕوایەتییەوە نەماوەو هەریەکەو دوکانێکە بۆ بەرژەوەندی و بت و مێگەل و دەمارگیرییەکانی خۆی.

١٠- ئەگەرچی "خودا" کەرەستەیەکی باشی تیجارەت و موزایەدەیە، بەڵام دواجار ماسییەکی غەیبییە کە ناگیرێ، گشتییەو ناتوانی بەتەنیا قۆرخیکەیت بۆ خۆت.. بۆیە ئەو نابێتە "شوناس"ی بازاڕەکەو عادەتەن شەڕەکەش لەسەر ئەو ناکرێ، بەڵکو لەسەر پێغەمبەرو سەحابەو ئالوبەیت و شێخ و موفتی و ماسییە گیراوەکان ئەکرێ.. هەزارجار بە ڕووتی بڵێ "خودا" کەس کێشەی نیە، بەڵام جارێك بەبێ سڵاوات بڵێ "موحەمەد" کێشەیە، چونکە سەرۆکی حیزبەکە موحەمەدە! 

١١- ئەسڵەن بڕوات بە خودا نەبێ ئاساییەو موشیلەی خۆتە، بەڵام بڕوات بە سەحابە نەبێ ئاسایی نیەو موشکیلەی مێگەلێکە،، چونکە دوکان و بازاڕەکەی سونە، لەسەر کاڵای سەحابە دامەزراوە، وەکچۆن هی "شیعە" لەسەر کاڵای ئالوبەیت و هی تەریقەت لەسەر کاڵای شێخ دامەزراوە. ئەمە بۆ حیزبایەتیش ڕاستە،، تۆ لای پارییەك بڵێ، هەرسێ چەمکی "پارت" "دیموکراتی" "کوردستان" بڕوام بە هیچیان نیە، تا ئێرا کێشەیەك نیە، چونکە شتەکان موجەڕەدو گشتین و پەیوەندی بە "دەمار و بەرژەوەندی" ئەوەوە نیە. بەڵام بڵێ بڕوام بە بارزانی نیە، کێشەکە لەوێوە دەستپێئەکات و حیزبەکانی تریش هەر وا.. 

١٢- سێ ئاستی ڕۆحمان هەیە: (ڕۆحێکی فاشیستی) کە ئەمە ڕۆحێکی تەسکی گەنیوەو بەس خۆیەتی و جێ ی ئەوانیتری تێدا نابێتەوە. (ڕۆحێکی شارستانی) کە ئەمە ئازادی و پێکەوەژیانە. بەقەت ئازادی دەس ئەگرم بە ڕای خۆمەوەو بەقەت پێکەوەژیانیش بوار ئەدەم بە ڕای تۆ. (ڕۆحی خۆشەویستی) کە ئەمە ئیتر چ بە دیوی شەڕەنگێزیدا، چ بە دیوی یەکتر قبوڵکردندا، جیاکاری و ئێمەو ئەوانێکی تێدا نەماوەو هەمووی هەر یەکە لە چاکەداو خۆشەویستی کۆیان ئەکاتەوە. جا مەفروزە دین، لانیکەم سەر بە ڕۆحی دووەمبێ و جانبە سۆفیگەرییەکەشی سەرکەوێ بۆ ڕۆحی سێیەم،، کەچی لای ئێمە، دین و تەسەوفەکەشی، ڕۆحی تیانەماوەو هەمووی گەڕاوەتەوە بۆ ئاستی یەکەم، ئەو ئاستەی کە بە زمانی خۆیان پێیئەوترێ "قۆناغی جاهیلی"!

١٣- هەیە ئەڵێ، کە زانست هات، ئەبێ دین بڕوا یان بە پێچەوانەوە.. کە ئەمە هەردوکی هەڵەیەو ڕاستییەکەی ئەوەیە کە "ڕاستیی" هات ئەبێ شتەکانی تر بڕۆن و نابێ لە حزوری ڕاستییدا دەمارگیربین بۆ هیچ شتێك، تەنانەت بۆ خودی خۆشمان (فەنا لە حەقدا). سەیرکە ئێستا کە بیردۆزێکی باشترو بەڵگەدارتر دێت، بیردۆزی پێشتر ئەڕواو زانست لەبەردەم ڕاستییدا دەمارگیر نیەو دەساودەسێکی ئاشتییانە لە نێوان دوو بیردۆزدا ڕووئەدا.. لەکاتێکا پێش چەن سەدەیەك، زانایەك لەسەر بیردۆزێکی تازە ئەسوتێنرا! جا ئەو یەکلابووەنەوەیەی زانست بۆ ڕاستی، باشترین فۆڕمی ئاگاییە کە ئینسان پێ ی گەیشتووەو لەبوارەکانی تریشدا هەر ئەبێ وابێت. بەوەش کافر نابیت، چونکە ئەوە، مەبدەئێکی ئاینییشە (یستمعون القول فیتبعون احسنە)!

١٤- عەقڵی ڕاستیگیر شتەکان بەرئەدا بۆ ئەوەی ڕاستی بێت. عەقڵی دەمارگیر، شتێك ناوئەنێ ڕاستی و توند ئەیگرێ و بەرینادا، لەوێشەوە لە ڕاستیی ئەپچڕێیت و ئیتر نایەت. ئاخر "ڕاستی" هونەری بەردانە نەك هونەری گرتن. بە ئەندازەی "بەردان" ڕاستییت لێوە دەرئەکەوێ و بە ئەندازەی "گرتن" ڕاستییت لێ ون ئەبێت. ساتی موحەمەد، جورئەتی بەردانی دۆگماکانە، بۆیە ساتێکی ڕووناکە. بەڵام ساتی شوێنکەوتەکانی موحەمەد، ساتی دەستگرتنە بە دۆگماکانەوە، بۆیە ساتێکی تاریکە!

١٥- ئێمە پێویستمان بە خۆتەکاندنە لە هەموو فکرو فەلسەفەو ئایدۆلۆژیاکان "لە ئاستی یەکەمیدا"، بۆئەوەی کەشی ئەوە بڕەخسێ کە کۆمەڵگایەك دروستببێ لە ئاستی دووەمداو تاکەکانیشی تا ئاستی سێیەم هەڵکشێن. لەڕاستییدا فەلسەفەو دین و سیاسەت و هونەرو زانست.. هەمووی لە ئاستە باڵاکەیدا، هەر بۆ ژیانەو هەمووشی لە گرگنیدا هەر بۆ شەڕە. ئیتر هەیە بە فەلسەفە شەڕی زانست ئەکاو بە زانست شەڕی دین ئەکاو بە دین شەڕی هونەر ئەکاو بە هونەر شەڕی ئەخلاق ئەکاو بە ئەخلاق شەڕی ئازادی ئەکاو بە ئازادی شەڕی کۆمەڵگا ئەکاو بە نەتیجەش، لە هەموویان هەر شەڕەنگێزییمان دەست ئەکەوێ،، لەکاتێکا ئەمانە هیچیان بۆ شەڕ نین، هەموویان بۆ ژیانن، ژیانیش یەعنی ئاستی دووەم و سێیەمی ڕۆح.