نعمان محمد ئەڵماس
-
محمد عەبدە، ئەو بیرمەندەی خۆی نەدۆڕاند
رۆژی یانزەی تەموز، سەدو حەڤدە ساڵ پێشتر، سالّی1905، موحەممەد عەبدە، بە نەخۆشی كۆچی دوایی كرد، ئەو كەسەی دەربارەی مامۆستاكەی-جەمالەددینی ئەفغانی- دەیگوت: بەهۆی باوكمەوە ژیانێكم پێ بەخشرا كەتیایدا بوومە هاوبەشی هەردوو براكەم: (عەلی و مەحروس)، بەڵام بەهۆی مامۆستاكەمەوە ژیانێكم پێ بەخشرا تا ببمە هاودەمی موحەممەد و موسا و عیسا و نزیكانی خودا...
موحەممەد عەبدە پیاوێكی فرەڕەهەند و كاریگەر، ئەو میسری بوو، دەرچووی ئەزهەر بوو، خاوەنی بەرهەمگەلێكی زۆر لە چەندین بواری جیاواز. كەسایەتییەكی كاریگەر و قورس، زانایەكی قوڵ، ئەو كاتەی لە بەیروت دەبێت بۆ ماوەی دووساڵ لە یەكێك لە مزگەوتەكانی ئەو شارە زنجیرە وانەیەك رێكدەخات بۆ تەفسیری قورئان، بەشێك لە مەسیحییەكان بۆ گوێگرتن لە دەرگای مزگەوتدا دادەنیشن بۆ گوێگرتن، بەڵام پاش ماوەیەك بە هۆی دەنگەدەنگی دەرەوە باش دەنگی وانەكە نابیستن بۆیە داوا دەكەن رێگەیانت پێبدرێت بێنە نێو مزگەوت بۆ ئەوەی وانەی تەفسیرەكەیان لە كیس نەچێت، ئەویش رێگەیان پێدەدات لەم دیو دەرگای ناوەوە ئامادەی وانەكان ببن.
بەهۆی كەسایەتییە ئاڵۆزەكەیەوە هەم ستایشكەرانی زۆرە و هەم تانەلێدەران، بەڵام ئەوەی روونە ئەم پیاوە كەسایەتییەكی گرنگی سەردەمی كۆڵۆنیالیزم و پرۆسەی هەستانەوە و نوێگەرییە، هەر بۆیە بە كورتی لە یادی وەفاتیدا ئاماژە بە چەند خالێك دەدەم:
1- دەكرێ لە دوو قۆناغی گشتیدا سەیری ژیانی بكرێ، قۆناغی سیاسی و شۆرشگێڕی، قۆناغی چاكسازی كلتوری و پەروەردەیی، لە قۆناغی یەكەمدا لەگەڵ ئەفغانی كۆمەڵەی عروە الوپقی یان پێكهێناوە، هەروەها بەشداری شۆڕشی عورابی و چەندین چالاكیی تری سیاسی كردووە. بەڵام قۆناغی دووەم ئەو كاتەیە كە لە پاریس دەگەرێتەوە پاش ئەوەی لە كاری سیاسی وەك میكانیزمێكی راستەوخۆ بۆ هەستانەوەی رۆژهەڵات و موسڵمانان بێهیوا دەبێت، جەختدەكاتەوە لە چاككردنی سیستمی پەروەردەیی و زانستی وڵات و چاوی زۆر لەسەر ئەزهەر دەبێت، بەڵام رێگرییەكان لەبەردەمیدا قیت دەبنەوە لە دوو تایپ: زانایانی نەریتی ئەزهەر لەلایەك، دەسەڵاتی سیاسی خدێوی لە لایەكی تر. پاش ئەوەی لە بەیروتەوە دەگەرێتەوە بۆ میسر تا ئاستێك واز لە سیاسەت دەهێنێت، لە نامەیەكدا ئەفغانی مامۆستای لۆمەی دەكات و بە ترسنۆك ناوی دەبات و لە بەشێكیدا بۆی دەنوسێ: دوژمنەكانم كێن؟ سەگەكان چین.. كەم بن یان زۆر؟ ببە بە فەیلەسوفێك دونیا بە گاڵتە ببینێت، منالێكی بە هەڵپە مەبە!
2- عەبدە نمونەی ئەو موسڵمانە بە هەڵویستەیە كە هەلومەرجی شارستانی و حاڵەتی دواكەوتوویی ئازاری دەدا، هەر بۆیە لە پێشڕەوەی ئەو كەسانەیە كە دەیویست رۆژئاوای داگیركەر بناسێت و گرفتی سەرەكی دواكەوتوویی وشكستی دونیای ئیسلامیش تێبگات، لیرەشەوە چارەسەر بدۆزێتەوە، هەموو ژیانیشی هەر بۆئەم ئامانجە تەرخانكرد، بە پێچەوانەی ئەو جۆرە موسڵمانانەی كە هەر ئەوكاتەو ئێستاش پاش زیاتر لە سەد ساڵ، سەرقالی شتی ورد و بچوكی ڕۆژانەن!
3- ئەم پیاوە بانگەشەی بۆ خوێندن و زانستی نوێ لە پاڵ زانستە ئیسلامییەكاندا دەكرد، لە لایەك دەیویست موسڵمانان ئاگادار بن لە زانستی نوێ و لە حاڵەتی چەقبەستوویی و هەژاری بێنە دەرەوە، لە لایەكیشەوە لە پێشڕەوان و هاندەرانی گەڕانەوە بۆ كلتوری ئیسلامی و تەحقیقكردنی كتێب و سەرچاوە گرنگەكانی بوو، و لەمبوارەدا رچەشكێن بوو، هەروەها وەك مامۆستا پێشەكییەكەی ئیبن خەلدونی بە خوێندكارەكانی دەوتەوە، هەر ئەم كتێبەشی پێشنیاز كردبوو تا لە ئەزهەر بخوێندرێت. بەڵام رەتكرابوویەوە..
4- ئاراستەی ئایینی موحەممەد عەبدە كۆكەرەوەی چەند ئاراستەیەكی جیاوازبوو: لە ڕووی عەقیدەییەوە دژە خورافاتییەكەی ئیبنو تەیمیە، لە رووی عیبادەت و سلوكەوە زوهد و مەرامگەراییەكەی غەزالی، لە رووی رۆشنبیری گشتیشەوە ئاگادار بوون لە زانست و رۆشنبیری مۆدێرن.
5- بۆ ئەو كەسانەی حەسرەتی دواكەوتنی رۆژهەڵات و دونیای ئیسلامیان هەیە، هەروەها بۆ كەسێك قەلەقی تێگەیشتن بێت لە چركەساتی بەركەوتنی دونیای ئیسلام بە مۆدیرنە، ناسینی موحەممەد عەبدە كەسایەتییەكی كلیلییە.
هەرچەند ژیانی ئەم كەسایەتییە پڕ هەوراز و نشێوە، بەڵام پیاوی مەیدان و خاوەن قورسایی زانستی و كۆمەڵایەتی خۆی بووە، لەگەڵ ئەوە پەیوەندی لەگەڵ زۆر كەس و لایەندا هەبووە، بەڵام خۆی نەدۆڕاندووە، خدێوی ئەو كاتەی میسر وتویەتی: كاتێك دێتە ژوورەوە بۆلام ئەڵێی فیرعەونە
ليست هناك تعليقات
إرسال تعليق