سەرژمێریی دانیشتووان؛ لە دوو ملیۆنەوە بۆ 47 ملیۆن

هاوڕێ تۆفیق

واباوە هەر (10) ساڵ جارێک سەرژمێریی گشتیی دانیشتووان بکرێ. دوایەمین جار لە ساڵی 1997 لەسەردەمی رژێمی رووخاوی سەدام حوسێن سەرژمێری کرا بەبێ بەشداریی شارەکانی هەرێمی کوردستان، چونکە ئەو وەختە کوردستان ناوچەیەکی حوکمڕانیی ئازاداکراو بوو، سەدام دەسەڵاتی بەسەریدا نەبوو، بەگوێرەی ئەنجامی ئەو سەرژمێرییە، کۆی ژمارەی دانیشتووانی هەر (15) پارێزگاکەی عێراق (19 ملیۆن و 184 هەزار و 543) کەس بوو. لە ماوەی (27) ساڵی رابردوودا، هەوڵی زۆردرا بۆ ئەوەی سەرژمێریی گشتی بکرێت، بەڵام هەردوو بابەتی سەرەکی ( نەتەوە، مەزهەب) بوون بە گرێکوێرەی سەرژمێریی و پرۆسەکە تێکەڵاوی هەواو هەوەسی سیاسی کرا و پەکیانخست.

ئاشکرایە کە بەپێی نەریت دەوڵەت دابەشبووە بەسەر کورد و عەرەبی شیعە و سوننەدا. مەسەلەی مەزهەب و نەتەوەش بابەتێکی هەستیارە و ململانێی تووندی لە نێوان پێکهاتەکاندا لەسەر هەیە و هەر یەکەیان شەڕی ناسنامە دەکات. ئەمانە وایانکرد جەوهەری پرۆسەکە بگۆڕێت، سەرژمێریی گشتی لە پڕۆژەیەکی ستراتیژیی گەشەپێدان و پلانسازییەوە کرد بە پڕۆژەیەکی سیاسیی ئاگراویی هەستیار بۆ دیاریکردنی ناسنامە (هەویە)، چونکە ئەگەر بڕگەی نەتەوە بنووسرێت، ئەوا قەبارەی راستەقینەی نەتەوەکان بە تایبەتی کورد و تورکمان دیاردەبێت، هەروەها خانەی نەتەوە بە ناڕاستەوخۆ وەکو ریفراندۆمێک وایە بۆ چارەنوسی ناوچەکانی مادەی 140ی دەستوور بە تایبەتی بۆ کەرکووک. لەلایەکی دیکە خانەی مەزهەب قەبارەی راستەقینەی شوێنکەوتووانی سوننە و شیعە دیاریدەکات، ئەمەش دەرگای ئاڵۆزیی و بەریەکەوتنی تایەفی دەکردەوە بە تایبەتی لە ناوچەکانی بەغدا و دیالە و زۆر شوێنی دیکە کە هەردوو تایەفەکە تیایدا نیشتەجێن.

لە ماوەی نزیکەی ئەم سێ دەیەی رابردوودا، پاش بێنە و بەرەیەکی زۆر, ئەم کابینەیەی سەرۆکوەزیران سوودانی بڕیاریاندا بابەتی خانەی نەتەوە و مەزهەب لاببەن و پرۆسەکە تەنها رەهەندێکی زانستی و مرۆیی هەبێت بۆ گەشەپێدان، بەتەواوی دابڕاو بکرێت لە بەکارهێنانی سیاسی. سەرئەنجام ئێستا لە قۆناخی ئەزموونیکردندان و پرۆسەکە بەردەوامە و وابڕیارە لە هەموو عێراق و کوردستان هەردوو رۆژانی 21 و 22ی مانگی نۆڤەمبەری 2024 ئەنجام بدرێ. بەگوێرەی دەزگای ئاماری گشتیی فیدراڵی کە سەر بە وەزارەتی پلانادانە، پرۆسەکە بەشێوەی ئەلیکترۆنی دەکرێ و بۆ ئەو مەبەستە کارمەندەکان ئایپاتی تایبەتکراو بەکاردەهێن، ناو و بڕوانامە و جۆری نەخۆشی و رەگەز و پیشە و زۆر بابەتی تری هاووڵاتیان تۆمار دەکەن. ئەمە جگە لە دیاریکردنی ماڵ و نیشتەجێبوونی هاوڵاتیان کە دابەشبوون بەسەر گوند و شار و پارێزگاکان.

ئەنجامی سەرژمێری:

وابڕیارە پاش 10 رۆژ لە پرۆسەکە، ئەنجامەکانی بڵاوبکرێنەوە کە چەند گرنگییەکی گەورەی دەبێت لەوانە:

1. بابەتی دابەشکردنی بودجە بەسەر پارێزگا و هەرێمەکان چارەسەر دەبێت، بەگوێرەی دەستوور بەشێوەیەکی دادپەروەرانە دەبێت داهات دابەشبکرێ، بەمەش پشکی هەرێمی کوردستان بەشێوەیەکی راستی دەچەسپێت.

2. بەگوێرەی دەستوور، بۆ هەر 100 هەزار هاووڵاتییەک، یەک کورسی لە پەرلەمانی عێراق دیاری دەکرێ، ئەمەش مانای وایە کە هەر چوارساڵ جارێک ژمارەی دانیشتووان زیاد دەکات و بەوهۆیەوە ژمارەی کورسییەکانی پەرلەمانیش زیاد دەکەن. بەوهۆیەی کە سەرژمێریی گشتیی دانیشتووان نەکراوە، لە دادگەی فیدراڵی بڕیار دەرچوو کە ژمارەی کورسییەکانی پەرلەمان 329 کورسی بێت بە بێ زیاد و کەم، بەڵام پاش سەرژمێری، بەدڵنیاییەوە ژمارەی کورسییەکانی پەرلەمان بۆ زیاتر لە 400 کورسی بەرزدەبێتەوە بۆ هەر چوار ساڵ جارێکی تر دووبارە لە پاڵ زیادبوونی ژمارەی دانیشتووان، ژمارەی کورسیی پەرلەمانیش زیاد دەکات. هەمان لێکدانەوە بۆ ئەنجوومەنی پارێزگاکانیش راستە.

3. یەکەم سەرژمێریی دانیشتووان لە ساڵی 1927 لەسەردەمی پاشایەتی بووە، کۆی ژمارەی دانیشتووان دوو ملیۆن و 968 هەزار و 54 کەس بووە، بەڵام لە ئێستادا بەپێی خەمڵاندنی سەرەتایی، دانیشتووانی عێراق 45 ملیۆن کەسی تێپەراندووە، ئەمە ئەو راستییە روون دەکاتەوە کە ژمارەی دانیشتووان زۆر بە خێرایی زیاد دەکات.